Education

 

ٿرپارڪر (رپورٽ: دولت ٿري) تعليم کاتي ٿرپارڪر جي اڳوڻي اي ڊي او ليلارام مالهي پ پ پ جي گذريل دور ۾ يعني 2012ع جي هڪڙي سال ۾ سياسي آشيرواد ۽ رشوت عيوض مبينا طور تي ٽوٽل 290 غيرقانوني ۽ جعلي ڀرتيون ڪيون هيون. گريڊ هڪ کان پندرهين گريڊ تائين ٿيل مذڪوره جعلي ڀرتين بابت چيو وڃي ٿو ته انهن 290 ڄڻن جي لسٽ وزيراعليٰ هائوس مان اوڪي ٿي آئي هئي ۽ انهن ڀرتين بابت ڪنهن به اخبار وغيره ۾ اشتهار نه ڏنو ويو هو ۽ نه ئي ٻيون ڪي قانوني گهرجون پوريون ڪيون ويون هيون، جڏهن ته انهي کان اڳ به اهڙي قسم جون هر سال ڀرتيون ٿينديون رهيون آهن، جن ڀرتين بابت چيو ويندو هو ته اهي لسٽ سي ايم هائوس مان اوڪي ٿي آيون آهن ۽ وزيراعليٰ هائوس جي مبينا منظوري ڄاڻائي، اهڙي قسم جون ضلعي جي هر کاتي ۾ ڀرتيون ڪيون ويون آهن ۽ اڃا تائين اهو سلسلو هلندڙ آهي. رڪجڻ ۽ ختم ٿيڻ جو ڪٿي نالو ئي نٿو وٺي. 2012ع ۾ تعليم کاتي ٿرپارڪر ۾ ٿيل اهڙين مبينا جعلي ڀرتين ۾ 15 گريڊ ۾ 4 ڄڻا، 9 گريڊ ۾ 252 ڄڻا ۽ 1 گريڊ ۾ 34 ڄڻا شامل آهن، جڏهن ته مذڪوره 290 ڄڻا گذريل ٽن سالن کان قومي خزاني کي ٻنهي هٿن سان لُٽي رهيا آهن ۽ جاچ دوران انهن ملازمن ما ڪافي ڄڻن جا ڪاغذ ۽ ڊگريون سڀ جا سڀ جعلي ۽ بوگس ثابت ٿي چڪا آهن، پر ميڊيا ۾ بار بار خبرون اچڻ باوجود ڪو به واسطيدار اختياري وارو انهي غيرقانوني عمل جو نوٽيس وٺڻ لاءِ تيار ڪونهي. ضلعي ٿرپارڪر جي تعليم کاتي ۾ 2012ع ۾ ڊي اي او ليلارام مالهي پاران سياسي آشيرواد سبب جيڪي غيرقانوني ۽ جعلي ڀرتيون ڪيون ويون آهن، انهن ملازمن جي هٿ آيل لسٽ موجب: پندرهين گريڊ جي چئن ڄڻن ۾ مهتاب راءِ پٽ ميٺارام، آنند ڪمار پٽ چندر ڪمار، منوج ڪمار پٽ کينپال ۽ راجيش ڪمار پٽ ارجن ڪمار شامل آهن، جڏهن ته نائين گريڊ جي 252 ڄڻن ۾ ڪماري پوڄا ڌي شامداس، جوتي واسو ڌي/پٽ مدن لال، جئه ديو ڪمار پٽ جيٺانند، پريم ڪمار پٽ ارجن ڪمار، پرديپ ڪمار پٽ پرتاب راءِ، ڀرت ڪمار پٽ پرتاب راءِ، ديپڪ پٽ ليکراج، حبيب الله پٽ دودو خان، شاهه نواز پٽ چنيسر، ڀيشم ڪمار پٽ ساجن داس، منوج ڪمار پٽ رويشنڪر، جيتيش ڪمار پٽ رشي، دروپتي، ڌي نرينڌر ڪمار، راجيش ڪمار شيواداري، دوست علي پٽ غلام علي، تنُو مل پٽ نينُو مل، تيجو پٽ ڏونگرو، عبدالقادر پٽ جان محمد، قيمت راءِ پٽ پرڀو لال، مير محمد پٽ محمد عاقل، غلام الله پٽ محمد يوسف، مقبول احمد پٽ آچار، ويدوياس پٽ راڻو مل، اشوڪ ڪمار پٽ پرڀو لال، حاجران ڌي محمد صديق، ڪشور پٽ تاراچند، شهديو پٽ آسن داس، منوج ڪمار پٽ پرڀو لال، ڀرت ڪمار پٽ چمن لال، پرديپ ڪمار پٽ سونجي مل، تاراچند پٽ پيتامبر داس، ڀويتا ٻائي ڌي شامداس، اشوڪ ڪمار پٽ جئه ڪرشن، رميش ڪمار پٽ کجورو مل، راجيش ڪمار پٽ چمن لال، سريش ڪمار پٽ مدن لال، مڪيش ڪمار پٽ جيوراج، پشپا ديوي ڌي سترام داس، ريواچند پٽ لڇوجي، راج ڪمار پٽ آتمارام، راجيش ڪمار پٽ پهلاج مل، جئه ونتي ڌي هوتچند، غلام فاروق پٽ جمالدين، مڪيش ڪمار پٽ ساڌو مل، خليق الزمان پٽ پنيل، هريش ڪمار پٽ مگهارام، امن ڪمار پٽ دليپ ڪمار، پشپا ڪماري ڌي سسپال، غلام مرتضيٰ پٽ محمد رمضان، سنگيتا ڌي پيرو مل، محمد يونس پٽ هوندل خان، ارجن ڪمار پٽ مانو مل، شوڪت علي پٽ درياءَ خان، علي غلام پٽ غلام محمد، مينا ڪماري ڌي فرسرام، محمد ايوب پٽ آچار خان، ڀيرو لال پٽ ٽلو مل، اوم پرڪاش پٽ ڀمرلال، مير علي پٽ محمد دائم، حبيب الله پٽ سلطان، محمد رحيم پٽ علي محمد، عبدالغني پٽ محمد احسان، ذوالفقار علي پٽ محمد حسن، ويدوياس پٽ ريجهو مل، واحد بخش پٽ محمد ابراهيم، حبيب الله پٽ محمود، ديا ٻائي ڌي امولک، ڪوشليا ڪماري ڌي موهن لال، موهن لال پٽ ڏيون مل، ڀڳوان داس پٽ ٽيڪچند، هيتيش ڪمار پٽ سريش ڪمار، سنديش ڪمار پٽ هريش ڪمار، تماچي پٽ ڪونڀجي، سباش چندر پٽ جيرام داس، درشن لال پٽ جگو مل،  پرمانند پٽ موتي، عبدالعزيز پٽ محمد امين، هريش بابو پٽ لدڪ مل، چندر ڪمار پٽ راڻو مل، اوم پرڪاش پٽ رانجهو مل، آمنه ڌي عبدالستار، صوبدار پٽ احسان، عبدالرحمان پٽ عبدالله، پهلاج پٽ رڻمل، ونهيل پٽ محمد عالم، احسان پٽ يامين، محمد عيسيٰ پٽ ٻڍو خان، محمد رمضان پٽ الله ڏنو، حسنين علي شاهه پٽ فخرالدين شاهه، ڀرت پٽ ڀيرو لال، گووند ڪمار پٽ چمن لال، ڪشور ڪمار پٽ ڀواني لال، ڀنيش ڪمار پٽ جئه رام، ڪمليش ڪمار پٽ ڀواني شنڪر، برهان پٽ دين محمد، امير حسين پٽ شهمير، خانجي پٽ لاکو مل، عزيز الله پٽ محمد حيات، عابد علي پٽ محمد هاشم، راجيش ڪمار پٽ اوگومل، حيات پٽ محمد، محمد ملهار پٽ محمد موسيٰ، محمد شريف پٽ محمد مريد، ساگر پٽ اشوڪ، قيوم پٽ مصري، ميا ٻائي ڌي ڪمل ڪمار، اشوڪ ڪمار پٽ موهن لال، محمد صيفل پٽ فقير ولي محمد، اشوڪ ڪمار پٽ منجو، مڪيش ڪمار پٽ پيرو، پرتاب راءِ پٽ لڌو مل، قربان علي پٽ خدا بخش، رحمت الله پٽ سليمان، عبدالرحمان پٽ علي محمد، نور نبي پٽ عبدالخالق، مڪيش ڪمار پٽ موهن لال، منجولا ٻائي ڌي ٿرپال داس، اُرملا ٻائي ڌي مڪيش ڪمار، محمد سليم پٽ مهراج، هريش ڪمار پٽ هاٿي رام، نندلال پٽ ديال چند، احمد علي پٽ محمد طالب، ذوالفقار علي پٽ دوسو، ڪرمچند پٽ امرومل،ڪريم بخش پٽ ميرمحمد، هوتچند پٽ ٽيڪم داس، نرسنگهه پٽ ڌنو مل، نواز علي پٽ منگيو، رميش ڪمار پٽ راڻسنگهه، قربان علي پٽ محمد رحيم، شوڪت علي پٽ جلال الدين، عطا محمد پٽ صوبدار خان، اصغر علي پٽ سراج الدين، وسايو پٽ صالح، عبدالجبار پٽ محمد اويس، قلندر بخش پٽ محمد سومار، جيتيندر پٽ بنسيڌر، نور محمد پٽ سائينداد، محمد علي پٽ متارو، خليق الزمان پٽ محمد رحيم، اسد علي پٽ عبدالحئي، پون ڪمار پٽ سريش، جئه پراڌا ڌي/پٽ گهنشام داس، رميش ڪمار پٽ سروڻ، محمد ساجن پٽ محمد برهان، سنجئه ڪمار پٽ چمن لال، عبدالطيف پٽ لال محمد، غلام مصطفيٰ پٽ هوت خان، نول راءِ خاڪو مل، عبدالروف پٽ جادم علي، امير علي پٽ مير محمد، تاج محمد پٽ محمد حسن، امير حسن پٽ شوڪت علي، تيرٿ ڪمار پٽ وينجهراج، عبدالعزيز پٽ محمد صالح، عبدالحئي پٽ محمود، عبدالحق پٽ محمد ملوڪ، عبدالڪريم پٽ محمد سومار، عبدالطيف پٽ حاجي اوڀايو، عبدالمجيد پٽ محمد سليم، عبدالقيوم پٽ عبدالله، عبدالرزاق پٽ حميد، عبدالسلام پٽ محمد کٽي، عبدالستار پٽ محمد حسن، عبدالواحد پٽ اميرعلي، ابوبڪر پٽ عبدالرحيم، احمد علي پٽ فضل الدين، علي اڪبر پٽ وسايو، علي اصغر پٽ محمد حسين، علي محمد پٽ ڀورو، علي محمد پٽ محمد سهراب، الهجڙيو پٽ عبدالمالڪ، الله الدين پٽ عبدالله،امين محمد پٽ علي محمد، آمنه ڌي محمد سليمان، امير علي پٽ جان محمد، امير حسن پٽ امين محمد، ارباب علي پٽ ليمون، برڪت الله پٽ نيڪ محمد، ڌڻي بخس پٽ امير بخش، فقير جان محمد پٽ ولي محمد، غلام مصطفيٰ پٽ آدم خان، غلام رسول پٽ محمد حسن، غلام رسول پٽ شير محمد، حاجي احمد علي پٽ محمد عاقل، حاجي پٽ سائينداد، حاجران پٽ الهجڙيو، حاڪم علي پٽ سهتو، حميره ڌي محمد هاشم، حسين پٽ اسحاق، اسحاق پٽ عبدالله، جئسپال پٽ ويدوياس، جميل احمد پٽ دودو خان، ڪليم الله پٽ الهبچايو، ڪرم علي پٽ الهڏنو، خير محمد پٽ محمد اڪبر، لياقت علي پٽ حبيب، لياقت پٽ وريام، مهيش ڪمار پٽ کينپال داس، ميانداد پٽ علي خان، ممتاز علي پٽ ڪمال، معراج پٽ ارباب، مينهل پٽ دوس محمد، مير محمد پٽ دودو، محمد ايوب پٽ عبدالله، محمد رفيق پٽ انورعلي، مسٽر يعقوب پٽ الهڏنو، مهمد حسن پٽ سڀاڳو خان، محمد عالم ٽ محمد عثمان، مهمد پٽ الهورايو، محمد ايوب پٽ محمد اسحاق، محمد حنيف پٽ لعل خان، محمد اقبال پٽ قائم الدين، محمد اسماعيل پٽ محمد مٺن، محمد علي پٽ دلدار خان، محمد سليم پٽ هوت خان، محمد سومار پٽ برهان الدين، محمد يعقوب پٽ محمد الياس، نالي چڱو پٽ محمد اسحاق، ننگر پٽ الهبچايو، نسيمه ڌي دودو، نورمحمد پٽ حبيب الله، پروين ڌي الهڏنو، قمرالنساء ڌي عطا محمد، قمرالنساء ڌي محمد انور، ربڏنو پٽ جلال الدين، رب نواز پٽ غلام محمد، رضيه ڌي محمد شفيع، سمينه ڌي غلام حسين، ثناءُ الله پٽ سڳورو، شڪيل الرحمان پٽ عبدالڪريم، شوڪت علي پٽ محمد هاشم، سڪيلڌو پٽ نصرالله، سلطان پٽ شريف، سيد مقيم شاهه پٽ احمد علي شاهه، طارق عزيز پٽ دري خان، تسڪين اقبال پٽ محمد اقبال، ياسينه ڌي رحمت الله، شهاب الدين پٽ محمد سليم، اسلام الدين پٽ دين محمد، مطلب پٽ جمال الدين، پارس ڄام ڌي/پٽ ڄام ساقي، ذيشان پٽ محمد ابراهيم، عبدلقيوم پٽ عبدالڪريم، اصغر علي پٽ محمد مبين، صابر علي پٽ نهال، غلام حسين پٽ جمعو خان، نظام الدين پٽ جان محمد، منيش ڪمار پٽ سردارو مل، عزيزالله پٽ تراب علي، سبين ڌي/پٽ انور علي ۽ فقير محمد پٽ محمد قاسم شامل آهن. جڏهن ته هڪ گريڊ جي 34 ڄڻن ۾ نگجي پٽ ڏاهيو، هارون پٽ الهجڙيو، عارب پٽ محب علي، ڪيشولال پٽ هريرام، محمد ايوب پٽ محمد حسين، سروپچند پٽ راڻو مل، عمران پٽ انور علي، اشرف پٽ هاشم، منظور پٽ لونگ خان، محمد عثمان پٽ عارب علي، وريام پٽ لعل محمد، محمد يعقوب پٽ عبدالرحمان، اشرف علي پٽ امير علي، علي محمد پٽ محسن، عبدالشڪور پٽ سهراب، موهن لال پٽ ڀيمون، شوڪت علي پٽ محمد الياس، عبدالطيف پٽ امام علي، جميل پٽ سومرو، محمد هاشم پت عنايت، فريد احمد پٽ جمعو، ملوڪ پٽ پيرو، سوائي سنگهه پٽ سروپ سنگهه، واسديو پٽ نانڪ رام، خميسو خان پٽ محمد علي، محمد ابراهيم پٽ مير حسن، جوجهو پٽ ڏيسرجي، محمد حنيف پٽ فيض محمد، جبل سنگهه پٽ ڪاروباهه، مڪيش ڪمار پٽ موهن لال، محمد صديق پٽ محمد حسين، لوڪمار پٽ گهنشام داس، محمد جمن پٽ الهڏنو ۽ رميش پٽ مهندرو شامل آهن، جڏهن ته انهن جعلي ڀرتين ۾ حڪومتي ڌر سان واڳيل ضلعي ٿرپارڪر جي تقريبن سڀني بااثرن ۽ ڪامورن جا پٽ ۽ نياڻيون شامل آهن. حڪومتي ڌر جي اهڙن ماڻهن ۽ ملازمن ۾ ڪرپٽ ڪلارڪ راڻسنگهه ڀيل، هاشم هنگورجو، رمضان سميجو، ڊاڪٽر چمن شرما، ڪلارڪ ڀواني لال سونارو، ڊي ايڇ او آفيس مٺي جي ملازم غلام محمد جوڻيجو جا مائٽ، شامداس، پرتاب راءِ، ارجن ڪمار، چمن لال ۽ ٻيا شامل آهن. لسٽ ۾ هڪڙي پيءُ جا ٻه ٻه پٽ ۽ نياڻيون شامل آهن، هاڻ خبر نٿي پوي ته اهي الڳ الڳ ذاتين جا آهن يا ماڳهيئن هڪڙي پيءُ جو اولاد آهن، جيئن راجيش ڪمار پٽ ارجن ڪمار 15 گريڊ ۾ ۽ پريم ڪمار پٽ ارجن ڪمار گريڊ 9 ۾، ڪماري پوڄا ڌي شامداس 9 گريڊ ۾ ايس ايل ٽي ۽ ڀويتا ٻائي ڌي شامداس گريڊ 9 ۾ ڊي ٽي. قيمت راءِ پٽ پرڀو لال، اشوڪ ڪمار پٽ پرڀو لال ۽ منوج ڪمار پٽ پرڀو لال ٽئي ڄڻا پرڀو لال جا پٽ ۽ 9 گريڊ ۾ ڊي ٽي. پرديپ ڪمار پٽ پرتاب راءِ گريڊ 9 ۾ ۽ ڀرت ڪمار پٽ پرتاب راءِ به گريڊ 9 ۾ ۽ اي ڊبليو آءِ. نور محمد پٽ سائينداد ۽ حاجي پٽ سائينداد ٻئي ڄڻا گريڊ 9 ۾. ۽ اهڙي قسم جا انهي لسٽ ۾ ڊبلنگ ۾ ٻيا ڪيترائي نالا موجود آهن. مبينا طور ٿيل انهن جعلي ڀرتين بابت تعليم کاتي ٿرپارڪر جي هڪ آفيسر پنهنجو نالو ظاهر نه ڪرڻ جي شرط تي ٻڌايو ته مذڪوره 290 ملازمن واري لسٽ ۾ تقيربن سڀ جا سڀ جعلي آرڊر آهن. انهن ملازمن مان ڪافي ڄڻن جون تعليمي سندون ۽ ڊگريون به جعلي آهن، جيڪي يونيورسٽين ۽ بوردن مان ڪرايل جاچ ۽ ويريفڪيشن دوران جعلي ثابت ٿي چڪيون آهن، پر پوءِ به اهڙن جعلي ملازمن ۽ ڀرتي ڪندڙن خلاف ڪا به ڪاروائي نه ڪئي وئي آهي ۽ اهي ٻنهي هٿن سان قومي خزاني کي لُٽي رهيا آهن. آفيسر موجب اهڙي قسم جون هن جمهوري دور ۾ جام ڀرتيون ٿيون آهن. تعليم کاتي سميت هر کاتي ۾ ڀينگ لڳي پئي آهي. ڪير به پڇڻ وارو ڪونهي. ٻئي پاسي تعليم واري سيڪريٽري فضل الله پيچوهو جو ميڊيا ۾ رپورٽ ٿيل موقف موجب، ته سنڌ ۾ 2012ع ۾ جام جعلي ڀرتيون ٿيون آهن، جنهن جي نيب جاچ شروع ڪري ڇڏي آهي ۽ انهي سلسلي ۾ اسان کان جيڪو رڪارڊ گهريو پيو وڃي، اهو اسين کيس مهيا ڪري رهيا آهيون. هوڏانهن جاچ پڙتال دوران پتو پيو آهي ته ڪرپٽ ڪامورو ليلارام مالهي تعليم کاتي ٿرپارڪر ۾ 2008.9ع کان وٺي 2015ع تائين هتي مٺي ۾ مقرر ٿيل هو ۽ هن سياسي آشيرواد ۽ پنهنجن من پسند ڪرپٽ ڪلارڪن جي ٽولي جي ملي ڀڳت سان هڪ هزار کان وڌيڪ جعلي ڀرتيون ڪيون ۽ ٻه سال اڳ مٺي ۾ پنهنجن من پسند ماڻهن کي تعليم واري صوبائي وزير نثار کهڙي هٿان به ڏهه ٻارهن جعلي آرڊر ڏياريا هئا. انهي کان علاوه تعليم کاتي ۾ ورلڊ بئنڪ، ايس ايم سي جي فنڊن ۽ مخصوص تعليمي بجيٽ سميت جعلي ڀرتين ۽ ٻين مختلف مدن ۾ مبينا طور تي ٽيهه ڪروڙ روپين جي ڪرپشن ڪئي. اينٽي ڪرپشن سميت ڪيترن ئي ادارن ۾ انڪوائريون به هلندڙ آهن ۽ ڪيس به داخل ٿيل آهن. سندس نالو ڪرپٽ ڪامورن جي لسٽ ۽ اي سي ايل ۾ پڻ شامل آهي. ٻئي طرف فيس بوڪ تي استاد لياقت ميراڻي، مذڪوره ڪرپٽ ڊي اي او بابت 3 اپريل 2015ع تي لکيو هو ته ٿرپارڪر جو مشهور زمانه ڪرپٽ تعليم کاتي جو سابق اي ڊي او ليلارام جيڪو آهي ته بيورو آف ڪيريڪيولم ڄامشورو جي، پر مال کارائڻ جي ڪري سدائين سڻڀين پوسٽن تي رهيو آهي. اهڙو حرام خور راشي آهي جو، سيشن 2008.09ع ۾ ٿرپارڪر جي اسڪولن جي فرنيچر لاءِ آيل 2 ڪروڙ ڏهه لک مان هڪڙي بينچ به نه ورتي. اسڪول جي سائينس جي مٽيريل لاءِ آيل هڪ ڪروڙ 75 لک مان ڪو سائينس جو هڪڙو اوزار به نه ورتو. ڪوڙا بل ٺيڪيدار سان ويهي ڪري، هوٽل سٽي گيٽ ۾ ٺاهيا. وڏيرن جو بهترين چمچو، نااهل..... ليلارام پير مظهر کي اهڙو ته هٿ آيو، جو هر ٽيئن مهيني پير جو سيڪريٽري فون ڪري چوندو هو ته 8.10 لک پهچائي، نه ته بدلي ٿا ڪريون ۽ پوءِ هي مال کڻي ڪراچي پهچندو هو. عبدالوهاب عباسي وانگر هي الائي ڪڏهن گرفتار ٿيندو.؟ ٻئي طرف ڪجهه مهينا اڳ ٿر جي ناليواري شاعر شوڪت تبسم فيس بوڪ تي مذڪوره جعلي ڀرتين بابت لکيو هو ته لسٽ ۾ هڪ گريڊ کان علاوه باقي 256 ملازم سڀ جا سڀ جعلي ۽ انهن مان ڪافي ڄڻا بااثرن جو اولاد به  آهن، جڏهن ته مذڪوره لسٽ جي بنياد تي هڪ ڪامريڊ آفيسرن کي بليڪ ميل کانئس 15 لک روپيه رشوت ورتي ۽ هڪڙي همراهه ته آفيرسن کي بليڪ ميل ڪري کانئس هڪ نوڪري به ورتي. هوڏانهن ڪروڙين روپين جي ڪرپشن جي الزام هيٺ آيل اڳوڻي اي ڊي او ليلارام مالهي سان ٽيليفون تي بار بار رابطي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي، پر ساڻس رابطو ٿي نه سگهيو.، پر تعليم کاتي جي ذريعن کان اهو عام ٻڌو ويو آهي ته ليلارام مالهي مٺي ۾ مقرري دوران هرڪنهن کي اهو ئي چوندو هو ته ايتري ڪنهن جي پين ۾ مس به ناهي جو هو مون کي معطل، سسسپينڊ يا نوڪري تان برطرف ڪري سگهي. ڪير منهنجي ڪرسي کي هِلائي ته ڏيکاري.؟ مٿي هلندي آهي تڏهن ايڏي ڪروڙين روپين جي ڪرپشن ڪريان ٿو، نه ته ٻيو ڪير ايڏي ڪرپشن ڪري ڏيکاري.؟ مٿي به مال کارائڻو پوي ٿو، تڏهن ويٺو آهيان، نه ته انهي کان اڳ هليو ڪو نه وڃان ها.! واضح رهي ته مٺي ۾ اهي چوٻول عام آهن ته ليلارام مالهي انڪوائرين کان بچڻ لاءِ هڪڙي سياسي ڌر کي ٻه ٽي وي آءِ پي گاڏيون گفٽ ڪيون هيون ۽ پنهنجي خلاف ڪرپشن جون درخواستون ڪندڙ ٻن ٽن ڄڻن کي لکين روپيا رشوت ڏئي خاموش ڪرايا هئا. ٿر جي ساڃاهه وند ڌرين تعليم کاتي جي صوبائي وزير سميت نيب ۽ اينٽي ڪرپشن اختيارين کان مطالبو ڪيو آهي ته اڳوڻي اي ڊي او مٺي ليلارام مالهي ۽ سندس ساٿي ٽولي خلاف ڪرپشن ۽ فراڊ جا ڪيس داخل ڪري کين هڪدم جيل حوالي ڪيا وڃن ۽ کانئس ڪروڙين روپين جي ڪرپشن ۽ فراڊ جو پئسو واپس ڪرائي قومي خزاني ۾ جمع ڪرايو وڃي.

دولت ٿري

جگر کی بیماریان

انسانی جسم کئی اعضاء سے مل کر تشکیل پاتا ہے اورہرعضو ہی اپنے افعال کے اعتبار سے خاص اہمیت کاحامل ہے۔ان ہی میں ایک اہم اور نازک عضو جگر ہے،جو پسلیوں کے نیچے دائیں جانب بالائی حصّے میں واقع ہے۔ اس کے دو حصّے ہیں، جنھیں طبّی اصطلاح میں لوبیولز(Lobules)کہتے ہیں۔ ہر لوبیول آٹھ سیگمنٹس پر مشتمل ہوتا ہے، جو لاکھوں چھوٹے چھوٹے لوبیولز سے مل کر بنتا ہے اور ہر لوبیولز چھےپورٹل وینز(portal veins ) اور چھے آرٹیریز پر مشتمل ہے۔ جگرکےذمّے کئی کام ہیں۔مثلاًمختلف قسم کے لحمیات اور خون جمانے والے مادّے بنانا،اہم اجزاء ذخیرہ کرنا ،بائل کے ذریعے ہاضمے میں مدد دینا اورآنتوں کے ذریعے فاسد مادّوں کااخراج وغیرہ۔نیز، جگر انسولین کی تیاری میںبھی اہم کردار ادا کرتا ہے،جو بچّوں کی نشوونما میں مدد فراہم کرتی ہے۔

بلاشبہ جگر جسم میں بہت اہم افعال انجام دیتا ہے،اسی لیے اس کاخیال رکھنا بھی بےحدضروری ہےکہ اگر اس کے افعال میں توازن برقرار نہ رہے، توجگر کو کوئی نہ کوئی عارضہ لاحق ہوجاتا ہے، جو بعض اوقات جان لیوا بھی ثابت ہوسکتا ہے۔ جگرکے افعال میں توازن کے بگاڑ کی کئی وجوہ ہیںمثلاً ادویہ کا زائد استعمال،وائرس یا بیکڑیا کا حملہ،جگر کا سکڑ جانا، جگر کا سرطان، غیر متوازن طرزِ زندگی، قوّتِ مدافعت کی کم زوری اور الکوحل کا استعمال وغیرہ۔جب کہ موروثی اثرات بھی نظر انداز نہیں کیے جاسکتے ہیں۔عالمی ادارۂ صحت کی ایک رپورٹ کے مطابق ہر سال پینتیس ملین افراد جگر کے امراض کی وجہ سے انتقال کرجاتے ہیں۔اسی لیےدنیا بَھر میں جگر کی بیماری، بڑی بیماریوں میں پانچویں نمبر پر شمار کی جاتی ہے۔

اگر پاکستان کی بات کی جائے ،تویہاں بھی جگر کے کئی عوارض، خاص طور پر جگر کا سکڑنا اور ہیپاٹائٹس بی اور سی عام ہیں۔عالمی ادارۂ صحت کی ایک حالیہ رپورٹ کے مطابق ہیپاٹائٹس سی کے لحاظ سے پاکستان کا نمبر دوسرا ہے۔ایک محتاط اندازے کے مطابق جگر کی ایک سو سے زائد بیماریاں ہیں، جنھیںدو گروپس میں تقسیم کیا گیا ہے ۔ ایک گروپ میں جگر کی کرونک ڈیزیز( دائمی امراض) ،جب کہ دوسرے گروپ میں ایکیوٹ ڈیزیز(حادثاتی/جلد شدّت اختیار کرنے والی بیماریاں) شامل ہیں۔

جگر کی ایک عام بیماری یرقان ہے،جسے پیلیا بھی کہا جاتا ہے۔اس کی واضح علامت آنکھوں کا ہلکا زردی مائل ہوجانا ہے،جب کہ پیشاب، پاخانہ اور جسم بھی پیلا ہوسکتا ہے۔اصل میںہمارے خون میں پائے جانے والے سُرخ ذرّات قدرتی طور پر پھٹ کر ختم ہوجاتے ہیں اور ان سے نکلنے والا مواد،جو طبّی اصطلاح میں ’’BILIRUBIN‘‘ کہلاتا ہے،جگر اِسے صاف کرکے پتّے کے ذریعے خارج کردیتاہے۔لیکن اگر کسی وجہ سے یہ مواد خارج نہ ہوسکے یا زائد مقدار میں بننے لگے،تو یرقان لاحق ہوجاتا ہے۔

نومولودمیں جبBILIRUBIN کی مقدار پانچ ملی گرام سے بڑھ جائے،تو یرقان کی علامات ظاہر ہونے کے ساتھ بعض کیسز میں دماغ بھی ناکارہ ہو جاتا ہے۔تلّی کا بڑھ جانا بھی جگر ہی کا ایک عارضہ ہے۔اس عارضےمیں تلّی تک خون کی فراہمی میں رکاوٹ پیدا ہونے کے سبب پلیٹ لیٹس کی تعداد کم ہو جاتی ہے۔ اسی طرح جگر کی بیماری میں تھکاوٹ بھی شامل ہے ،جس کی عام علامات میں بے چینی، ٹانگوںکی سُوجن، بُلند فشارِ خون، انفیکشن، جسم پر سُرخ یا نیلے دھبّے نموادر ہونا اور بھوک کی کمی وغیرہ شامل ہیں۔

شعبۂ طب میں جگر کے عوارض ،ان کی گروپ بندی اور جسم پران کےاثرات جانچنےکے لیے کئی مستند ٹیسٹ متعارف کروائے گئے ہیں۔ جیسے لیور فنکشن ٹیسٹ(Liver function tests) کے ذریعے جگر کے افعال کے بارے میں تفصیلاً جانا جا سکتا ہے۔ اسی طرح پروٹین کے بارے میں جاننےکے لیے پروٹین پروفائل ٹیسٹ اور خون میں پلیٹ لیٹس کی تعداد معلوم کرنے کے لیے مکمل بلڈ کائونٹ ٹیسٹ وغیرہ قابلِ ذکر ہیں۔اگر جگر کے عوارض کے علاج معالجے کی بات کی جائے، توماضی کی نسبت اب کئی مؤثرطریقۂ علاج مستعمل ہیں۔

علاوہ ازیں، تحقیق سے یہ بھی ثابت ہوا ہے کہ جگر کے مرض پر قابو پانے کے لیےدوا کے ساتھ بعض پھلوں کا استعمال بھی بے حدمفید ثابت ہوتا ہے۔ جیسے جگر میں موجود ٹاکسن کی زائد مقدار کنٹرول کرنے کے لیے روزانہ انگور، سیب، اسٹرابیری، کیلے اور انارپر مشتمل فروٹ چاٹ استعمال کی جائے،یا چقندر، کیلے، سیب، انار اور نارنگی کے مکس جوس کا ایک گلاس روزانہ پیا جائے، تو جگر کی صفائی بھی ہوتی ہے اورقوتِ مدافعت میں اضافےکے ساتھ کئی عوارض سےبھی محفوظ رہا جاسکتا ہے۔

(مضمون نگار،بارکر فارمیسی، لندن میں خدمات انجام دے رہے ہیں)

---

سر سارنگ

سُر سارنگ
داستان پهريون
1
آگَمِيو آھي، لَڳَہَ پَسُ! لَطِيفُ چئي؛
وُٺو مِينھُن وَڏَ ڦُڙو، ڪَڍو ڌَڻَ ڪاھي؛
ڇَنَ ڇَڏي پَٽِ پَئو، سَمَرُ سَنباھي؛
وِھو مَ لاھي، آسِرو اَللھَ مان.
2
آگَمَ ڪَيا اَللھَ، لَڳَہَ پَسُ! لَطِيفُ چئي؛
پَلَرَ جي پالُوٽَ سين، پَٽَنِ جَھلِيا پاهَ؛
واحِد وَڏائِي ڪَيا، مَٿي گَسَن گاهَ؛
سانگِيُن وَرِيا ساهَ، اُٺُنِ آبُ آگُوندِرو.
3
آگَمَ اِيَ نه اَنگَ، جَھڙو پَسَڻُ پرينءَ جو؛
سيڻَنِ رِءَ سَيَّدُ چئي، رُوحَ نه رُچَنِ رَنگ؛
سَھَسين ٿِيا سارَنگَ، جاني آيو جُوءِ ۾.
4
جانِي آيو جُوءِ ۾، ٿِيو قَلبَ قَرارُ؛
وَھِلو وِچائِين وِيو، ڪَري غَمُ گُذارُ؛
نِظارو نِروارُ، پِي پَسايو پانھِنجو.
5
اَڄُ پڻ اُتَرَ پارَ ڏي، تاڙي ڪِي تَنوارَ؛
ھارِيُنِ ھَرَ سَنباھِيا، سَرَھا ٿِيا سَنگھارَ؛
اَڄُ پڻ مُنھنجي يارَ، وَسَڻَ جا ويسَ ڪَيا.
6
اَڄُ پڻ اُتَرَ پارَ ڏي، ڪارا ڪَڪَرَ ڪيسَ؛
وِڄُون وَسَڻَ آئِيُون، ڪَري لَعلُ لِبيسَ؛
پِريِن جي پَرِديسَ، مُون کي مِينھَن ميڙِيا.
7
اَڄ پڻ اُميدُون، آگَم سَندِيُون اُڀَ ۾؛
ساوَڻُ پَسِي، سَرَتِيُون! سَڄَڻُ سارِيو مُون؛
آئُون آسائِتي آھِيان، مانَ ڀِڄائي ڀُون؛
گَھرِ ته گُھرجِين توُن، مُندَ مڙيئِي ميِنھَن جِي؛
8
اُتران ٿي آئِــيُون، ڪَري ھَڪَلَ ھُوءِ؛
ڀَري تَلَ تَرائِيون، جوڙي ھَلِيُون جُوءِ؛
پَسو جا پَٽَنِ ۾، کَٿورِيءَ خوشِبُوءِ؛
اَچي رُوبرُوءِ، اُٺِـيُون روضي تان رَسُولَ جي.
9
پِيَّ پَسايو پانھِنجو، نِظارو نا گاهَ؛
لَٿو ڪَٽُ قَلُوبَ تان، ٿِي وِرُوھَڻَ واهَ؛
اُميدُون اَرِواحَ، پِيَّ پَسندي پُنِيُون.
10
وَسَڻُ اَکَڙِيُنِ جِئَن، جي ھُوند سِکــئِين، مِينھَن!
ته ھُوندَ راتو ڏِينھَن، بسِ بُوندَيَنئُون نه ڪَرِين.
11
گامَ گُنديءَ گَنجَ، اَبَرَ ۾ اُھاءُ ٿِيو؛
پَسِي پَرِ پِريُن جِي، ڏُور ٿِيا سَڀ ڏَنجَ؛
شالَ وَسندَو سَنجَ، عاشقَ تي اوھِيڙا ڪَري.
12
اَڱَڻِ تازِي، ٻَھَرِ ڪُنڍِيُون، پَکا پَٽِ سُنھَنِ؛
سُرَھِي سيجَ، پاسي پِرِين، مَرُ پِيا ميِنھَن وَسَنِ؛
اَسان ۽ پِرِيَنِ، شالَ ھُوَنِ بَرابَر ڏينِھَڙا.
13
بَرَ وَٺا، تَرَ وَٺا، وَٺِيُون تَرايُون؛
پِرِهَ جو پَٽَنِ تي، ڪَنِ وِلوڙا وايُون؛
مَکَڻَ ڀَريِن ھَٿَڙا، سَنگھارِيُون سايُون؛
ساري ڏُھن سامُھِيُون، ٻولايُون، رانيُون؛
ٻانِھِيون ۽ ٻايُون، پَکي سُنھَنِ پانھنجي.
14
بَرَ وَٺا، ٿَرَ وَٺا، وَٺوجيسَرُميرَ؛
آگَمَ ڪَري آئِيُون، پائُرِ ڀَري پِيرَ؛
لاٿائُون، لَطِيفُ چئي، وانڍِيُنِ مَٿان ويرَ؛
سَرَھا ڪَيائُون سيرَ، سَرَھيُون سَنگھارِيُون ٿِيُون.
15
بَرَ وَٺا، ٿَرَ وٺا، وَٺي ڪَڇَ ڪِنارَ؛
پونياڙِيءَ پَٽَنِ تي، ڏِسُ! نايائُون نارَ؛
سَٻاجھي سَتارَ، لاٿا ڏُرتَ ڏيہَ تان.
16
سارَنگَ! سارَ لَهيجِ، اَللھَ لَڳِ اُڃِيَنِ جِي؛
پاڻِي پُوڄَ پَٽَنِ ۾، اَرزان اَنَّ ڪَريجِ؛
وَطَنُ وَسائيجِ، ته سَنگھارَنِ سُکُ ٿِئي.
17
سارَنگَ کي ساريِنِ، ماڙھُو، مِرگَھ، مينھِيُون؛
آڙِيُون اَبَرَ آسِري، تاڙا تَنوارِينِ؛
سِپُون جي سَمُونڊَ ۾، نَئين سِجَ نِھارِين؛
پَلَرُ پِيارِينِ، ته سَنگھارَنِ سُکُ ٿِئي.

وائي
مُنھِنجي سَيّدُ سارَ لَهندو؛ موُن کي آهِ اُميدَ اَللھَ ۾.
سَجِدي پئي سُپِرينءَ، زارِيُون زورِ ڪَريِندو؛
اُمَتَ ڪارَڻِ اَحۡمَدُ اُتِ، پَرِمَلُ پاڪُ پِنَندو؛
صُورَ ڌَڪاءُ ٿِيندو، اَکِـيُون سَڀ سِجُ ڪَڍندو؛
ميڙُو ٿِيندو مومِنين، اُتِ مُحَمَّدُ مِيرَ مَلَهندو؛
نفسَاً نفِسِي سڀَڪو ڪَري، داتا دَرِ ڊوڙَندو؛
مُھُتُ ڏيِندُسِ مَولو، اُتِ بَدِيُون بَخِشائِيندو.

داستان ٻيو
1
سارَنگَ سائي سِٽَ، جَھڙِي لالِي لاکَ جي؛
اِئَن سي اُٻُنِ اَنگِيا، جِئَن سي چُنيءَ چِٽَ؛
بَرِسيو پاسي ڀِٽَ، ڀَرِيائين ڪُنَ ڪِراڙَ جا.
2
ڀِرِي ڀِٽَ تي آئِيو، سارَنگُ سُھِجَ مَنجھان؛
کِڙِيُون کَٽَڻَ ھارَ جِئَن، وِڄُون اُتَرَ واءِ؛
سُرَھا سَبِزا ٿِيا، ڊامَڻَ ڊِٻَ ڪَيا؛
پَھرِي پَٽَنِئان، ڀَرِيائِين ڪُنَ ڪِراڙَ جا.
3
ڀَرِيائِين ڪُنَ ڪِراڙَ جا، وُٺو وارِياسو؛
کُڻيـتِيءَ کِنوَڻِ ڪَيو، چَڱو چَؤماسو؛
ماڪاڻِيءَ تان موٽِيو، ڏيئِي پَٻَ پاسو؛
خالِقَ ڪَيو خاصو، چِيھو چُکِيءَ ڪَنڌِيـين.
4
چِيھو چُکِيءَ ڪُنڌِيـين، ڪَيائِين گَڙَنگَ تي گُلَ؛
ھَڏاڪُٽيان ھَليو، ڀَري تَرايُون تَلَ؛
آندائِين آبَ اُڇَلَ، مَٿي باغَ بَھارَ ٿِي.
5
اَڄُ رَسِيلا رَنگَ، بادَل ڪَڍِيا بُرجَنِ سين؛
سازَ، سارَنگِـيُون، سُرَندا، وَڄائي بَرُ چَنگَ؛
صُراحِيُون سارَنگَ، پَلِٽِـيُون راتِ پَڌامَ تي.
6
مِينھان ۽ نِينھان، ٻَئي اَکَرَ ھيڪِڙي؛
جي وَسَڻَ جا ويسَ ڪَري، ته ڪَڪَرَ ڪَنِ ڪيِھان؛
بادَلُ ٿي بيِھان، جي آگَمَ اَچَڻَ جا ڪَرِين.
7
ڪُڻِڪَنِ ڪانڌُ چِتِ ڪَيو، جُھڙُ پَسِيو جِھڄَنِ؛
وَرَ رِءَ وانڍِيُنِ اَڏِيا، پَکا سي مَ پُسَنِ؛
اُتَرُ ڊاھي اُنِ جا، ته ڪَنھن کي ڪارُون ڪَنِ؛
وارِثُ وَري تَنِ، اَچي شالَ اولو ڪَري.
8
ڪُڻِڪَنِ ڪانڌُ چِتِ ڪَيو، جُھڙُ پَسِيو جُھڻِڪَنِ؛
سُڻِيو رَڙِ رَعِدَ جي، ڪَلِيُون ٿِيُون ڪَنبُنِ؛
ڪَلِيُون ڪِينَ ڪُڇَنِ، ويچارِيُون وَرَنِ ري.

داستان ٽيون
1
گَــنَيرَ گَتِ سِکَنِ، چَلَڻَ جي چاهَ پَئِي؛
ھِنڊوا حَيرَتَ ۾ پِيا، لالِي ڪِي لَبَنِ؛
چِمِڪَنِ چوڏَس چَنڊَ جِئَن، وِڄڙِيُون وَھِسَنِ؛
لوچَنِ ٿا، لَطِيفُ چئي، پَسَڻَ لءِ پِرِيَنِ؛
ڪَيسَرَ قرِيبَنِ، سَنباھي ساڻُ کَنيا.
2
مندَ ٿِي مَنڊَلَ مَنڊِيا، ڪي اوھِيڙَنِ اوڪَ؛
ڇاڇَرِ ٿِي ڇَنَنِ ۾، مينھِيُون چَرَنِ موڪَ؛
سَرَھِيون ٿِـيُون سَنگھارِيُون، پُويو پائِنِ طَوقَ؛
ميھا، چِڀِڙَ، ڦنگِــيُون، جِتِ ٿِيَنِ سَڀيئي ٿوڪَ؛
لاھِئين مَٿان لوڪَ، ڏولائي جا ڏِينھَڙا.
3
مُندَ ٿي مَنڊَلَ مَنڊِيا، تاڙي ڪِي تَنوارَ؛
ھارِيُنِ ھَرَ سَنباھِيا، سَرَھا ٿِيا سَنگھارَ؛
اَڄُ مُنھِنجي يارَ، وَسَڻَ جا ويسَ ڪَيا.
4
مُحبَّ مُنھِنجا سُپريِن! آڻيئِي اَللهُ؛
توکي سارِيو ساهُ، اُڪَنڊِيو آھُون ڪَري.
5
آگَمَ ڪَيو اَچَنِ، سَڄَڻَ سانوَڻَ مِينھَن جِئن؛
پاسي تِنِ وَسَنِ، جي سَڀُ ڄَماندَرُ سِڪِيا.
6
اُوڇڻَ گُھرِجي آجِڪو، جُھوپو سَھي نه سِيُ؛
سُڻائِج سُوَڙَ کي، حالُ مُنھِنجو ھِيُ؛
اَڱڻَ آيو ٿِيُ، ته ڍولِيا! ڪَنھن ڍَنگِ ٿِيان.
7
ڪانڌَ! تُنھنجي پاندَ ري، سَنجھي سيءَ مَران؛
ڪامِلَ! ڪَپاھُنَ ۾، پيئِي ٺارَ ٺَران؛
تارِيءَ تو تَران، جِئَن وَرُ وِھاڻِيءَ وارِئين.
8
ڪانڌَ! تُنھنجي پاندَ ري، سيءَ مَران سَڀِ راتِ؛
ڪامِلَ! ڪَپاھُنِ ۾، جَھپَ نه اچي جھاتِ؛
اَچِين جي پِرڀاتِ، ته آئُون سِيُّ نه سارِيان.

داستان چوٿون
1
سَڄَڻَ سانوَڻَ مِينھَن جِئَن، جُھڻِڪَنِ پاسي جھوڪَ؛
ڏِيندا پاهُ پَٽَنِ کي، مَنجھان مِينھَن موڪَ؛
لَسَ پِيارِينِ لوڪَ، آگَمَ ڪَيو اَکِيُنِ سين.
2
واھُندان وِڄُون ٿِـيُون، کِڙِيُون ڏَنھن کَنڀاتَ؛
ڪُنڍِيُون ڪاھي گَسِ ڪَرِيو، وَڇُون ڪَرِيو واٽَ؛
سَنگھارَنِ سُکُ ٿِيو، لَٿِي اُڃُ اُساٽَ؛
جُھڙُ ڦُڙُ ڏيئي جھاتَ، پُسائِينديُون پَٽـيُون.
3
سَڄو صافُ نه اُڀِري، سَرِلي وِچان سِجُ؛
مُنھُن چَڙِھيو ماڙھن کي، ڏِئي وڌايُون وِڄُ؛
ھِنئَڙا! کَپُ مَ کِجُ، سِگھا مِلَندَءِ سُپِرين.
4
ڍَٽِ ڍَرِي پَٽِ پيئِيُون، ٿِيا وَلھارَنِ وِيَ؛
سِڄُ، چَنڊُ نه پاڙِيان، سيڻَنِ جي شَبِيہَ؛
جي جانِي اَندَرِ جِيءَ، سي پِرِين پيھِي گَھرِ آئِيا.
5
ڍَٽِ ڍَري پَٽِ پيئِيُون، وِڄُنِ ڪَيا ڌَرَمَ؛
واحِدَ وَڏائِي ڪَيا، ڪُنڍِنِ ساڻُ ڪَرَمَ؛
سَنگھارَنِ شَرمَ، رَکُ مُنھنجا سُپِرين!
6
موٽِي مانڊاڻِ جِي، واري ڪَيائِين وارَ؛
وِڄُون وَسَڻ آئِيُون، چَؤڏِس ۽ چَوڌارِ،
ڪي اُٿِي ويئِيُون اِسِتَنبولَ ڏي، ڪي مَڻِـيُون مَغرَبَ پارَ؛
ڪي چِمِڪَنِ چِينَ تي، ڪي لَهَنِ سَمَرِقَندِيُنِ سارَ؛
ڪي رَمِي ويئِيُون رومَ تي، ڪي ڪابُلَ، ڪي قَنڌارَ؛
ڪي دَھلِيءَ، ڪي دَکَنِ، ڪي گُڙَنِ مَٿي گِرِنارَ؛
ڪَنھِين جُنبِي جيسَلمِيرَ تان، ڏنا بيڪانِير بَڪارَ؛
ڪَنھِين ڀُڄُ ڀِڄائِيو، ڪَنھِين ڍَٽَ مَٿي ڍارَ؛
ڪَنھِين اَچي اَمرَ ڪوٽَ تان، وَسايا وَلھارَ؛
سانئِيَمِ! سَدائِين ڪَرِين، مَٿي سِنڌُ سُڪارَ؛
دوسَ! مِٺا دِلدارَ، عالَمُ سَڀِ آبادِ ڪَرِين.
7
موٽِي مانڊاڻِ جِي، جُڙي ڪَيائِين جوڙَ؛
وِڄُون وَسَڻَ آئِيُون، ٻَہِ ٻَہِ ٻَڌائُون ٻوڙَ؛
اَنَنِ جا عالَمَ ۾، لَکين ٿِيا کوڙَ؛
سارَنگَ لاتي سوڙَھ، ساندَهِ سُھائو ٿِيو.
8
حُڪُمُ ٿِيو بادَلَ کي، ته سارَنگَ ساٺَ ڪَجَنِ؛
وِڄُون وَسَڻَ آئِيُون، ٽَہَ ٽَہَ مِينھَن ٽِمَنِ؛
جِنِ مَھانگو لَهِي ميڙيو، سي ٿا ھَٿَ ھَڻَنِ؛
پَنجَنِ مَنجھان پَندِرھَن ٿِيا، اِئَن ٿا وَرِقَ وَرَنِ؛
ڏُڪارِيا ڏيہَ منا، شالَ مُوذي سَڀُ مَرَنِ؛
وَرِي وَڏي وَسَ جُون، ڪَيُون ڳالِھيُون ڳَنوارَنِ؛
سَيّدُ چوي سَڀنِ، آهِ توهِ تُنھنجِي آسِرو.
9
اَندَرِ جُھڙُ جُھورِ وَھي، ٻَھَرِ ڪَڪَرُ نه ڪوءِ؛
وَسائِيندي وِڄُڙي، حُبَّ جنِين کي ھوءِ؛
لالَنُ جنِين لوءِ، تن اوڪاڻِين نه اَکــيُون.
10
آگَمِجِي آئِيُون، اُتَران ڪَري اُورِ؛
جي پِرين ھُئَڙا ڏُورِ، سي مُون کي مِينھَن ميڙيا.

وائي
آئِي مُندَ مَلارَ، آئون کُھِنبا ڪَندِيَسِ ڪَپِڙا؛
وَسَڻَ جا ويسَ ڪَيا، اَڄُ مُنھنجي يار؛
لارَ لائِيندي وَڇُڙا، ڀِنَڙَسِ ڀَنڀا وارَ؛
پَکي آءُ پِريِن تُون، لَہُ مُنھنجِي سَيّدُ! سارَ.

سر ڪيڏارو

سُر ڪيڏارو
داستان پهريون
1
ڏِٺو مُحَرَّمُ ماهُ، سَنڪــو شَهـزادَنِ ٿِـيـو؛
ڄاڻي ھيـڪُ اَللهُ، پاڻَ وَڻَندِيُون جو ڪَري.
2
مُحَرَّمَ موٽِي آئِيو، آئِيا تان نه اِمامَ؛
مَدِيني جا ڄاَم مؤلا، مُون کي ميڙِئين!
3
مِيرَ مَدِينِئان نِڪِري آئِيا نه موٽِي؛
ڪارا رَڱِج ڪَپِڙا، اَدا نِيروٽِي!
آن تنِين لَءِ لوٺِي، جي مِيرَ مُسافِرَ رانئـِيا.
4
سَخِتي شَھادَتَ جِي، مِڙوئِي مَلا رُ؛
ذَرو ناهِ يَزِيدکي، اِي عِشَقَ جَوآثارُ؛
ڪُسَڻَ جو قَرارُ، اَصُلُ اِمامَنِ سين.
5
سَخِتِي شَھادَتَ جِي، نِسورو ئِي نازُ؛
رِندَ پَرُوڙِينِ رازُ، قَضِيي ڪَربَلا جو.

داستان ٻيو
1
چَنڊَ وِھاڻِئَ چَڙِهيا، مَلَّھ مَدِينِئان مِيرَ؛
اُنِ سين طَبَلَ، بازَ، تَبَرُون، ڪُندَ، ڪَٽارا، ڪِيرَ؛
عَلئَ پُٽَ اَمِيرَ، ڪَندا راڙو رُڪَ سين.
2
ڪَربَلا جي پِڙَ ۾، خِيما کوڙِيائُون؛
جهيڙو يَزِيدَ سامُهون، جُنبِي جوڙِيائُون؛
مُنهُن نه موڙِيائُون، پَسِي تاءُ تَرارِ جو.
3
ڪامِلَ ڪَربَلا ۾، اَهلِ بَيۡتَ آئِيا؛
ماري مِصِرِيُنِ سين، تن ڪافَرَ ڪَنبايا؛
سَچُ ڪِه بِيبِيءَ ڄايا، ھَهڙا سُورِهَ سُپِرِين.
4
ڪامِلَ ڪَربَلا ۾، آيا جُنگُ جُوان؛
ڌَرتِي ڌُٻِي، لَرزِي، ٿَرٿِليا آسمانَ؛
ڪَرَهِ ھُئِي ڪَان، ھو نَظارو نِينھَن جو.
5
دوسِتَ ڪُهائي دادُلا، مُحِبَ مارائي؛
خاصَن خَلِيلَنِ کي، سَخِتـيُون سَھائي؛
اَللهُ اَلصَّمَدُ بي نيازُ، سا ڪَري، جا چاھي؛
اِنَھِين مَنجِھ آھي، ڪا اُونھي ڳالھِ اِسرارَ جي.

داستان ٽيون
1
ڏِٺو ڪـالَھ ڪَـنھِين، جُھونجھارِڪـو جَھـڳِڙو؛
ھـاٿِيُنِ ھَڏَ مُڇـائِيا، ريلو رَتَ نَـئِين؛
ڀانـئِنِ سـا سَنئِين، جِئـان جِيءُ جوکو ٿِـئي.
2
آيا، اُجارِين؛ تَنڪـ، تَرارِيُون تِـئُرا؛
سانگِــيُون سـائُن ھَٿَ ۾، ڪُلَھِنئُون نه لاھِينِ؛
اُڀا ئِي آھِينِ، مُھائِي مَرَڻَ تي.
3
ھڻَڻَ، ھَڪـِلَڻُ، ٻيلِي سارَڻُ؛ مانجِھيان اِيُ مَرَ ڪـُ؛
وِجَھنِ تان نه فَرَقُ، رُڪَ وَھندِيءَ راندِ ۾.
4
بَھادُرَ گَڏِيا بَھادُرين، کَڙڳَ کِلۡوِلِ ڪَنِّ؛
وِجَھنِ ڌَڙَ ڌَڙَنِ تي، ھاڪارِينِ ھڻَنِّ؛
ڪِرَن، ڪَنڌَ نَچَنِّ، رِڻُ گَجِيو، راڙو ٿِيو.
5
ھوڏانھن ھُنِ ھاڪارِيو، ھيڏانھن ھِي ھَڻَنِّ؛
سُرِنايُون ۽ سُنڌِڙا، ٻِنِين پارِ ٻُرَنِّ؛
گھوٽَنِ ۽ گھوڙَنِّ، رِڻَ ۾ لائُون لَڌِيُون.
6
گھوڙَنِ ۽ گھوٽَنِ، جِئَڻَ ٿورا ڏِينھَڙا؛
ڪَڏَھِن مَنجِھ ڪـوٽَنِ، ڪَڏَھِن واھي رِڻَ جا.
7
جِھمَندِيُون اَچَنِ، جھوليُون جُھونجھارَنِ جُون؛
پايو ٻُڪَ ٻُھارَ جا، اُنِ جُون وَھُون واڪا ڪَنِ؛
پِٽِينِ پارَ ڪڍَنِ؛ رڻ گَجيو، راڙو ٿِيو.
8
"ڪانڌَ! ڪَلارين ڪَپڙين، وَرَ! وِناھِيو آءُ؛
جِتِ سانگِيُنِ جِي سَٽِ وَھي، اُتِ وِکَ وَڌندِي پاءِ؛
نان تان ڀَؤ مَ ڀاءِ، جان جان نُوڌين نه چَڙِھِين."
9
'ڀَڳو' آئوُن نه چَوان؛ 'مارِيو'، ته وِسَھان؛
ڪانڌَ مُنھَن ۾ ڌَڪَڙا، سيڪِيندي سُونھان؛
ته پڻ لَڄَ مَران، جي ھُوَنِسِ پُٺِ ۾.
10
مُنهَن مَٿاھان جن جا، سي پِٽِيو ڪَڍَنِ پاَر؛
"جيڏِيُون! ھِنَ جُھنجھارَ، اُجاري سَڀِ اَڇا ڪَيا."
11
مَرُ مَرِين، آئوُن رُئَنءِ! موٽِي آءُ مَ، ڪانڌَ!
ڪَچَنِ وَڏا پاندَ، جِئَڻَ ٿورا ڏِينھَنڙا.

داستان چوٿون
1
ڪا جا ڍُرِي ڍُنگرِي، ڪو جو وَرِيو واءُ؛
عَلِيءَ شير وِياءُ، رِڻَ ۾ پِيَن راتِڙِي.
2
جھيڙو لاهِ، يَزِيدَ! عَلِيءَ جي اولادَ سـيـن؛
سا نه پَسَـنـدين عِـيـدَ، جا ھُوندِي مِيرَ حُـسـيـنَ سـيـن.
3
ڪُوفِيُنِ قَھِرُڪَيو، ٿِيا جَماتِي يَزِيدَ سين؛
پَلِيتَن کي پِڙَ ۾، وَرِنَہُ وَرِ پِيو؛
سَڌَرِ ھونِ سِھو، شيرُ شَھادَتَ رَسِيو.
4
ڪُوفِيُنِ ڪاغَذُ لِکِيو، وِچِ وِجِھي اَللّهُ؛
"اَسِين تابِعَ تُنھنجا، تُون اَسانجو شاهُ؛
ھيڪَرَ ھيڏي آءُ، ته تَختُ تابِيني تُنھنجي."
5
ڪُوفِي ڪَربَلا ۾، پاڻِي نه پِيارِينِ؛
اُتي عَليءَ شاهَ کي، شَهزادا سارِينِ؛
نِڪِريو، نِهارِينِ؛ چَڙهُ، مِيرَ مُحمَّدَ عَرَبِي!
6
پِرِهَ پَکِي آئِيو، ڪَربَلا مان ڪَهِي؛
روضي پاسِ رَسُولَ جي، تَنهِن ھلِي ھاڪَ ھَنئِي؛
"ڏِٺِـيَمِ رُڪَ رُئِي، چَڙهُ، مِيرَ مُحَمَّدَ عَرَبِي!"

داستان پنجون
1
حَسَنُ ناه حُسينَ وَٽِ، ٻيلِي نه ٻاھُون؛
ساڙيہ شَهزادَنِ جو، آھي اَڳاھُون؛
يَزِيدَ! جُلاھُون، تيلان ڪَرِئين تَڪِڙيُون؟
2
ڪِلي ويرَ ڪَٽَڪَ ۾، ھَيءِ! جي حَسَنُ هو؛
ڀيڙو ڀيڙو پَنهنجي ڀاءُ سين، پَتَنگَ جِئَن پِيو؛
آھي ڪيرُ ٻِيو، جو ڪَري ھَلان مِيرَ حُسينَ تان؟
3
ڪِلي ويرَ ڪَٽَڪَ ۾، سائُو سَڀِ نه ھُوَنِ؛
پِڙَ تي سيئِي پُوَنِ، موٽَڻُ جنِين ميھِڻو.
4
ڪِلي ويرَ ڪَٽَڪَ ۾، پاکَر جو پائي؛
اَڃا اُنَ کي جِئڻَ جو، آسانگو آھي؛
سُورِهُ سو چائي، جو رُڳوئِي رِڻِ گِھڙي.
5
سُورِهَ! مَرِين سوڀَ کي، ته دِلِ جا وَھمَ وِسارِ؛
ھَـڻُ ڀـالا، وِڙِهُ ڀاڪُرين، آڏِي ڍالَ مَ ڍارِ؛
مَٿان تيغَ تَرارِ، مارِ ته مَتارو ٿِـئين.
6
حُرُّ ھَلِي آئِيو، مانجِھي مَرِدانو؛
"آھِيان عاشِقُ آڳِ جو، پَتَنگُ، پَرِوانو؛
مانَ راضِي ٿِئي، رَسُولُ رَبَّ جو، نَبِي تو نانو؛
ھِيُ سِرُ سَمانو، گھوٽَ! مَٿان ئي گھورِيان."
7
ھُئِي ھِدايَتَ حُرَّ کي، اَزَلَ ۾ اَصۡلا؛
چَڙھِي آئِيو جَنگِ تي، ھلِي ھُنَ پارا؛
اِيندي چَيائِين اِمامَ کي: "گھورِيُسِ آن مَٿاءِ"؛
"لَا يُڪَلِّفُ اَللهُ نَفۡسًا اِلَّا وُسۡعَهَا"، جيڪا پُڄَندِيَمِ سا؛
گھوٽَ به لڳا گھاءَ، سر پڻ شيرُ شَھِيدُ ٿِيو.
8
پاوَنگُ اُڀو پِڙَ ۾، ھَڻِي ھَزارِي ھولُ؛
جَوَھَرَ ۽ جَڙاءَ سين، ڪامِلَ سِرَ ڪَنگولُ؛
رَتو رَتَ رَتولُ، مولِهيو مِيرَ حُسينَ جو.
9
ڏاڙھِي رَتَ رَتِياسِ، ڏَندَ ته ڏاڙھُونءَ گُلَ جِئَن؛
چوڏِھِينءَ ماهَ چَنڊَ جِئَن، پِڙَ ۾ پا ڳَڙِياس؛
ميڙي ۾ مُحَمَّدَ جي، مَرُ مَرَڪي ماسِ؛
تَنھِن سُورِهَ کي شاباسِ، جو مَٿي پِڙَ پُرِزا ٿِئي.
10
ڪَڪِرا ڪَربَلا جا، مادرِ ٿي ميڙِياسِ؛
ڦَٽَنِ تان رَتَ ڦُڙا، عَلِيءَ ٿي اُگِھياسِ؛
مِڙَئِي معافُ ڪَياسِ، خالقَ بَدِلي خُونَ جي.

داستان ڇھون
1
ڪَؤنر، ڪِلي جا ڪوڏِيا! جانڪِي تائِين جِي؛
مَٿان اَڙِنِ اُسِري، رُڪَ پِيالو پِيُ؛
ڳاهُ ڳِجُھنِ جو ٿِيُ، ويٺي جن وَرِهَ ٿِيا.
2
ڇَپَرِ جِئَن پَھُون، تِئَن رِڻُ ڳِجُھنِ رانـئِيو؛
وَنِڪا وَنۡڪَنِ گَڏِيا، ڊوڙِيو ڏِيَنِ ڊَھُون؛
مُهاَينِ وَھُون، نِيرُ مَهانگو ڪَندِيُون.
3
ڪُوپا ڪِلي ڪوڏِيا، راوَتَ ڪِينَ رَھَنِّ؛
سائُنِ سِرَ فِدا ڪَيا، اَڳِيان اِمامَنِّ؛
"يُجَـاھِدُونَ فِى سَبِيۡل اللّهِ"، ڪَمُّ اِھو ئِي ڪَنِّ؛
حُورُون ھارَ ٻڌَنِّ، سِهرا شَهِيدَنِ کي.
4
جَنَّتَ سَندِيَنِ جُوءِ، فائِقَ ھَليا فِردَوسَ ڏي؛
فانِي ٿِيا 'فى اَللهَ' ۾، ھُوءِ سين ٿِيا ھُوءِ؛
رَبَّ! ڏيکارِئين رُوءِ، اُنِين جي اِحَسانَ سين!
5
حسَنَ، مِيرَ حُسينَ کي، رُنو ٽِنِ ٽولَنِ؛
گَھرِ ماڙُھين، جَھنگِ مِرُوئين، اُڀَنِ ۾ مَلَڪَنِ؛
پَکِيُنِ پاڻُ پَڇاڙِيو، ته لَڏِيو ھوتَ وَ‏ڃَنِ؛
اَلا! شَهزادَنِ، سوڀُون ڏِئين، سَچا ڌَڻِي!
6
حَسَنَ، مِيرَ حُسينَ جو، جن نه ھِنئَڙي جارُ؛
خالِقُ، رَبُّ جَبَّارَ، ڪِينَ مَرھِيندو تن کي.

سر سورٺ

سُر سورٺ
داستان پهريون
1
اَللهَ جي آسَ ڪري، هَليو هِيائِين؛
چارَڻَ ٻَڌا چَنگَ کي، جُھوڙا ۽ جھائِين؛
ڏولِي راءِ ڏياچَ جي، ڏُوران ڏِٺائِين؛
وَينَتِي واحِدَ دَرِ، تَنهِن ويرَ ڪَيائِين؛
"سَٻاجها سائِين! راءُ رِيجھائِين راڳَ سين."
2
"پَرِديسان پنڌُ ڪَري، هلِي آيو هُون؛
اُونچو تون عرشَ تي، آن ڀورو مٿي ڀُون؛
ڪِيئَن تُسَندين تُون؟ هِيُ سِرَ سوالِي مَڱَڻو."
3
"پَرِديسان پنڌُ ڪَري، سُڻَي آيُسِ شانُ؛
مَڱان ڪَهڙِي مَتِ سين؟ نِسورو نادانُ؛
سو ڪو ڏِيارئِين ڏانُ، جو طَمَعَ کي تَرَڪُ ڪَري."
4
"سَردِيءَ سالِمُ نه رَهان، گَرمِيءَ ٿِيان گُدازُ؛
اَمَنُ ڏيجِ اَمانَ تون، سائِلُ هَڻي سازُ؛
رَبابِيءَ کي رازُ، خالِصُ ڏيجِ خَلِيلَ جو."
5
"تو دَرِ آيُسِ راڄِيا: جاجِڪُ وٺي جِيُّ؛
ڪَنان 'نارٌ حامِيَہ'، هاڻِ بَچائِجِ هِيُّ؛
والي! ڏِياريئِي وِيُّ، جِتِ آهي 'جَنَّاتُ عَدۡنِ'."
6
"ٻِيا دَرَ ڏيئِي ٻَنَ کي، آيُسِ تُنهِنجي دَرِّ؛
سُونهارا سورَٺِ وَرَ! ڪا مُنهِنجِي ڪَرِّ؛
ڀلا! ڀيري ڀَرّ، پالهو پاندُ پينارَ جو."

داستان ٻيو
1
جاجِڪُ جُھوناڳَڙہَ ۾، ڪو عَطائِي آيو؛
تَنهِن ڪامِلَ ڪَڍِي ڪِينَرو، ويهِي وَڄايو؛
شَهِرُ سَڄو ئِي سُرَ سين، تَندُنِ تَپايو؛
دايُون دَرِماندِيُون ٿِيُون، ٻايُنِ ٻاڏايو؛
چارَڻَ ٿي چايو، ته مارِي آهي مَڱڻو.
2
نِرتِي تَندُ نِيازَ سين، ٻُرائِي ٻِيجَلَّ؛
راجا رَتولَنِ ۾، اونائِي اَمُلَّ؛
رازُ ڪَيائِين راءَ سين، ڪَنهِن موچارِيءَ مَهَلَّ؛
"اَنَا اَحۡمَدُ بِلا مِيمِ"، سَينَ هَنئِي سائِلَّ؛
ڪَنهِن ڪَنهِن پَيئِي ڪلَّ، ته هَرِدوئِي هيڪُ ٿِيا.
3
ڪِنِين ڪِنِين ماڙُهين، پيئِي ڪَلَ ڪائِي؛
رَسيا جي رَمۡزَ کي، تن پارسِي پائِي؛
"اَلۡاِنۡسَانُ سِرِّيۡ وَ اَنَا سِرُّهٗ" ورتِي اِيَ وائِي؛
راجا راڳائِي، هَرِدوئِي هيڪُ ٿِيا.
4
سِرَ جِي هُئائِين هَليو، چارَڻُ چِتائي؛
سو مُوڙا جَھلي نه مالَ جا، ٿو ماڻِڪَ موٽائي؛
"تو دَرِ آيُسِ تي، جِئَن تو ناهِ نه سِکيو."
5
"جي مِيراثِي مَڱـڻا، آءٌ پُڻِ مَنجھان تَنِ؛"
ڪِي ڪَہُ مُنهِنجي ڪَنِ، اِرۡثَ مَنجهاران اُنِ جي."
6
"ڪا جا ڳالِھ ڳَرِي، ٻِيجَليا! ٻُڌاءِ مُون؛
پيٺين جِئَن گِرنارَ ۾، تَندُنِ تانُ ڪَري؛
ڪِ تو پَنڌُ پري، ڪِ مَڱَ جَھـلِيندين؟ مَڱڻا!"
7
"مَڱَ نه جَھـلِيان مُورَهِين، نه مُون پَنڌُ پَري؛
ڳَـڻِي آيُسِ ڳالَھڙِي، ڳُجِھي تو ڳَري؛
سا سَمجِھج سورَٺِ وَرَ! وِيندُسِ ڪِينَ وَري؛
پَريان پيرَ ڀَري، تو لَءِ آيو آهِيان."
8
سِرُ مَڱي سِرُ گُھري، سِرَ رِءَ ٿِـئي نه صلاحَ؛
غَرِيبَنِئُون نه گُذِري، ٿو ماري مِيرَ مَلاحَ؛
نايو نَوابَنِ جا، سورِيو ڪَڍي ساهَ؛
خالقُ سَنجِھ صُباحَ، ڪونه ڇَڏيندو ڪِٿَـهِين.

داستان ٽيون
1
ڪِي جو ٻِيجَلَ ٻولِيو، ڀِنِيءَ ويهِي ڀانَ؛
راجا رَتولَنِ ۾، سيباڻو سُلطانَ؛
"آءُ مٿاهُون مَڱـڻا! مُقابِلِ مَيدانَ؛
گھورِيان لَکَ، لَطِيفُ چئي، تُنهنجي قَدمَنِ تان قُرِبانَ؛
مَٿو هِيءُ مِزمانَ! هَلِي آءُ ته هِتِ ڏِيَنءِ."
2
"آءُ مٿاهُون مَڱڻا! چڙهي ۾ چَؤڏولَ؛
توکي گھوٽَ گُھرائِيو، راڄا مَنجِھ رَتولَ؛
ٻيجَلَ! توسين ٻولَ، وِهاڻِيءَ وَڍَڻَ جِي."
3
مَحَلين آيو مَڱـڻو، کَـڻِي سازُ سِرِي؛
لَڳِي تَندُ تُنبيرَ جِي، پِيا ڪوٽَ ڪِرِي؛
هَنڌين ماڳين هُوءِ ٿِي، تُنهنجِي ٻِيجَلَ! دانهَن ٻُرِي؛
سِسِي تَنهِن سُلطانَ کان، اچِي گھوٽَ گُھرِي؛
جُهونا ڳَڙهُ جُھرِي، پُوندي جھانءِ جَھروڪَ ۾.
4
ڏاتارَ ۽ مَڱـڻي، ڪونه وسِيلو وِچِ؛
سائِي تالَ تَندُنِ جِي، سائِي چارَڻَ چِتِ؛
جي هِتي جي هُتِ، ته ڳالھِ مِڙِيائِي هيڪِڙِي.
5
"جاجِڪَ! تو جُهارُ، ڏَھَ ڀيرا ڏِياچُ چئي؛
جَنهِن ۾ مالُ نه مِرِيءَ جيترو، تَنهِن تون طَمَعَدارُ؛
جي اچيئِي ڪَمِ ڪَپارُ، ته وِيہَ ڀيرا وڍَي ڏِيَنءِ."
6
"ٻيلي! ٻَئِي پارَ، جان مُون نيڻَ هَڻِي نِهارِيا؛
چوري رَکِـيَم چِتَ ۾، ڏِسِيُنِ جا ڏاتارَ؛
هِيُ سِرُ توهان ڌارَ، ٻِيجي ڪَنهِن نه ٻولِيو."
7
"سو جِيُ، مَڱَـڻهارَ! مَ هوءِ، جَنهِن تو مَٿي سِرَ سَٽو ڪَيو؛
جو مُون مُل مُورِ نه سَپَڄي، تان جي سو گُهرِيوءِ؛
تان جُڳان جُڳِ ڏِنوءِ، ڏُنگو ڏاتارَنِ کي."
8
"مَٿو مَٿائِين گھورِيان، مَٿو تو مَٿاءِ؛
هَڏو هِيُ هَٿِ ڪَري، جاجِڪَ! وَهِلو جاءِ؛
تُون سين اَنِيراءِ، جِمَ واچا ۾ وِلَهو وَهِين."
9
"مَٿو مُورِ نه پاڙِيان، تُنهنجي تَندُ تَنوارَ؛
سِرَ ۾ سَڃَڻَ ناهِ ڪِي، موٽُ مَ، مَڱـڻهارَ!
ڪِينهي منجِھ ڪَپارَ، لَڄيندو ٿو لاهِيان."
10
"سؤ سِرَنِ پائي، جي تَندُ بَرابَر تورِيان؛
اُٽَلَ اوڏانهِين ٿِـئي، جيڏانهن ٻِيجَلَ ٻُرائي؛
سَکِـڻو هَڏُ آهي، سِرَ ۾ سَڃَڻُ ناهِ ڪِي."
11
"مَٿي اُتي مُنهنجي، جي ڪوڙين هُوَنِ ڪَپارَ؛
ته وارِيو وارِيو وَڍِيان، سِسِيءَ کي سَوَ وارَ؛
ته پِڻُ تَندُ تَنوارَ، مُوهان مٿائُون، مَڱـڻا!"
12
"جو تو ڏِيَڻُ، ڏِياچَ! لاهِيو اِي سِرُ سَڀِڪو ڏي؛
ڪِي نانہِ جَهِڙو ڏي، جو سَنَدَ ٿِـئي سُواليِـين."
13
پَسِي پاٽُ پُرِ ٿِيو، سندو جادِمَ جُودُ؛
مَڱَ وِهاڻِيءَ مڱڻا! مَٿو هيرَ مَوجُودُ؛
بَلَڪِ آهي بُودُ، ناڪَسِيءَ، نابُودُ ۾.
14
چارَڻَ چَنگُ ڪُلهي ڪَري، پيرَ پُرِي پاتا؛
صَدا جي سَيَّدُ چئي، وائِي ڪَيائِين واتا؛
تَنهِن تي راءُ راضِي ٿِيو، دِلِ وڏِيءَ داتا؛
مَرڪي مَرُ ماتا، رُوڙِي راءِ ڏياچَ جي.

داستان چوٿون
ا
رِءَ مَصلِحَتَ مَڱـڻا، قَصَرِ ڪِينَ اَچَنِّ؛
نُورُ تَجَلَّو نُورَ سين، نِميو نيڻَ پَسَنِّ؛
خِيمي ۾ کَنگھارَ جي، چانڊُوڻا چِمِڪَنِّ؛
لَڌائِين لَطِيفُ چئي، سَندا ڏاڻَ ڏِسِيَنِّ؛
تيلان مُلڪَ ڌَڻِينِّ، مَڃِيو مَڱـڻهارَ کي.
2
"مَرُ ته آئين، مَڱـڻا! مامَ پَرُوڙِي مُون؛
جيڪا ڳاهَ ڳالهائِيين، سا سَڀِ سَمجهِي سُون؛
تَنهِن ۾ تُسِجِ تُون، جيڪِي پَوَيئِي پَٽَ ۾."
3
"چارَڻَ! تُنهنجي چَنگَ جو، عَجَبُ آهِمِ اِيُّ؛
هَڻِي آيو هَٿَن سين، جِئَرو رکِيو جِيُّ؛
راتِ مُنهنجو رِيُّ، ڪاٽِيو تو ڪُماچَ سين."
4
"تانُ نه آهي تَندُ جو، رُون رُون ڪري رازُ؛
هَڻَندَڙَ سَندا هَٿَڙا، سَڀِڪو چئي سازُ؛
سَٽَ ڏيئِي شَهِبازُ، ٿِيُ، ته ٿوڪُ پِرائِيين."
5
"تَندُ تُمارِيءَ تانُ، ڪَهِيو سو قَبُولُ پِيو؛
سِرُ ته آهي سَٽَ ۾، پَرَ ٻِيو ڪِي مَڱِجِ دانُ؛
خاڪِ، مِٽِي ڪا بانُ، ڪاٽِيا پوءِ ڪُجُھ نَهِين."
6
"چارَڻَ! ٻولِجِ ڪِي ٻِيو، گُهرِيُءِ سو گھورِيان؛
گَهرُ، سورَٺِ نه پَڙي، جان تَندُنِ بَرابَرِ تورِيان؛
ڳُجِھي آهِمِ ڳالِهڙِي، آءُ اوري، تان اورِيان؛
ڪِ ڪُلَهنِئُون ڪورِيان؟ ڪِ، جاجِڪَ! جُسي سين ڏِيَنءِ؟"
7
ٽيئِي پَرِچيا پاڻَ ۾، تَندُ، ڪَٽارو، ڪنڌُ؛
"تَنهِن جِهوئِي ناهِ ڪِي، جو تو، چارَڻَ! ڪَيو پَنڌُ؛
اِيُ شُڪُرُ اَلۡحَمۡدُ، جِئَن مَٿو گُهرِيوءِ مَڱڻا!"
8
ڪَنجهي ڪيرَتِ ڪِينَرو، واڄو وِلاتي؛
هَنئِي تَندُ حُضُورَ ۾، تَنهِن پارِسَ پيراتِي؛
ڏِسَنديئِي ڏِياچَ کي، ظاهِرُ ٿِيو ذاتِي؛
ڪَڍِي تَنهِن ڪاتِي، وِڌو ڪَرَٽُ ڪَپارَ ۾.
9
گُلُ ڇِنو گِرنارَ جو، پَٽَڻِ ٿِـيُون پِٽِينِ؛
سَهسين سورَٺِ جَهِڙِيُون، اُڀِيُون اوسارِينِ؛
چوٽا چارَڻَ هَٿَ ۾، سِرُ سِينگاريو ڏِينِ؛
ناريُون ناڏَ ڪَرِينِ: "راڄا راتِ رَمَگيو!"
10
سورَٺِ مُئِي، سُکُ ٿِيو، خِيما هَنيا کَنگھارَ؛
ٿِيو راڳُ، رُوپُ سو، لَڳي تَندُ تَنوارَ؛
سو ڍَٽين پَٽين پارَ، پسو! راڄا راضِي ٿِيو.

سر گھاتو

سُر گھاتو
داستان پهريون
1
گَهنگَهرِيا گَهڻَ ڄاڻَ، موڙهِي مَتِ مَهائِيين؛
وِيا گَڏجِي وِيرِ ۾، پِيا مُنهِن مَهراڻِ؛
اڳيان پويان ٽاڻَ، وِيا ويچارَنِ وِسري.
2
ماڪَ ڀِڄايَنِ مولِهيا، مٿان راتِ پئِي؛
اولِيون اُجَهڻَ لَڳِيون، وِيا وَنجَهه وَهِي؛
ڪَلاچِيان ڪَهي، ڪَڏَهِن ڪونه آئِيو.
3
ڪو جو قَـهَرُ ڪلاچ ۾، گِهڙي سو نِئي؛
خَبَرَ ڪونه ڏِئي، رَڇَ ڪُڄاڙي رَنڊِيا؟
4
ڪالھ ڪَلاچِيءَ ويا، ڇَتِيُون کڻي ڇُڳيرَ؛
ڀائِرَنِ ڀيرو نه ڪَيو، اَدَنِ ڪِي اَويرَ؛
اهڙِي خاصِي کيرَ، ڪُنَّ ورائي جَھـلِي.
5
تَرِيُون پَسان نه تارِ ۾، جُھڳا جاءِ نه ڪَنِ؛
مادَرِ! ملاحَنِ، ماڳِ نه ڍويا مَڪُڙا.
6
ڏِهاڻِي ڏِٺَمِ ڪيتِرا، جنِين مارِيو موڪَ؛
گَھرَ ۾ گھاتُوئَڙَنِ جا، ٿا مارينِمِ ٿوڪَ؛
لَڏي وِچان لوڪَ، اُونهي ويا اوهِرِي.
7
اُڀِي اوسِڙان اُسَ ۾، جَھليو ڪُنَّ ڪِنارَ؛
گھاتُو گَھرِ نه آئِيا، وَڏِي لَڳِـيَنِ وارَ؛
هُيَسِ جنِين هارَ، سي موڙي چَڙِهيا مَڪُڙا.
8
جِتي گھورِيو گھاتوئِين، تِتي وارِيءَ بُٺَّ؛
سَهسين ساٽي مُٺَّ، سَرُ سُڪو، سُونگِي گَيا.
9
مُون اُڌارِيا مَڇَڙا، اللهَ! گھاتُو آڻِ،
مِيان! مُدارَنِ سين، مونکي، قادرَ! وِجُھ مَ ڪاڻِ؛
هَٺَ مُنهِنجي هاڻِ، قَدُرُ لِڌو جِنِ ري.
10
اَئِين جا لُڏو لوڏَ، اِيَ پَرِ گھاتُوئڙَنِ جي؛
ڪُنَّ ڪلاچِيءَ ڪوڏَ، سُکِ نه سُتا ڪَڏهِين.
11
گھورِيندي گھورِپِيا، اَگھورِ گھورِيائُون؛
مَيڪَرُ مارِيائُون، مَلاحَنِ مُنهَن سَنَرا.
12
جِئَن جُھڳا پائِيين جھولَ ۾، اِئَن نه مَرَنِ مَڇَّ؛
سَٻَرَ ڌارِ سَمُنڊَ جا، ڪي رائُون رَڱِـيُون رَڇَّ؛
هِي ڇارُون ۽ ڇَڇَّ، اڃا اوڙاهُ آڳاهُون ٿِيو.

سر حسيني

سُر حسيني
داستان پهريون
1
لَڙُ مَ، لاڙائُو ٿِيو، هَلِي ڪَرِ هِمَٿَ؛
سِڄُ سامُهون مُنهَن ۾، مَتان ڪَرِئين ڪَٿَ؛
سُپيرِيان جي سَٿَ، ڳاڙهي سِڄِ ڳالههِ مِڙِين.
2
اُلَهِي سِڄَ اَويرَ ڪِي، ڏِٺائِين ڏونگَـرُ؛
سَسُئِيءَ کي سَيَّدُ چئي، سُورَن جو سَمَرُ؛
ڪُٺَلِ رَکِيو، ڪَرُ، ويچاريءَ وَڻِڪارَ تي.
3
ويٺي مُون وِيو، لَڙِي سِڄُ لَڪَنِ تان؛
آئُون ڏُورِيندي ڪيترو، پَهَڻن پيرُ پِيو؟
سُورَنِ ساڻُ سِهو، اَچي ٿِـيُمِ، جيڏِيُون!
4
سَرَتِيُون! سُڄي سُڃَ، مَتان ڪا مُون سين هَلي؛
پاڻي ناهِ، پَنڌُ گھڻو، اَڳِيان رائو رُڳِي رُڃَ؛
مَتان مَرِي اُڃَ، ڪا ڏِئي پاراتو پِرِينءَ کي.
5
پَٽِيءَ نه پيرونِ، اوڏِيءَ ڇَڪَ نه ڇَمِيا؛
پويون هِيُ ڀـيرونِ، نِينهن نِباهي هَليا.
6
سُيءِ ڪا تنوارَ، ڪِي هُنئِين ٿِي هَٿَ کَـڻِين؛
سَوين رُليُون سَسُئِيون، هوتاڻَنِ هزارَ؛
ٻاروچاڻا ٻارَ، توڙان تَرسُ نه سِکيا.

داستان ٻيو
1
ڪِي ڌَرَتَتِي، ماءِ! ڪِي ڄَرَ سَندِي سَڄَڻين؛
هَلي ۽ واجھاءِ، ٻِنِين ڄيرَنِ وِچَ ۾.
2
مَٿيان مَٿي مَچُ، ٻَرِيُمِ ٻاروچَنِ جو؛
مُون کي طَعنا تي ڏِئين، جئن نه پَرُوڙِئين سَچُ؛
اَمڙِ! اوري اَچُ، ته سِٽَ سُڻايَنءِ سُورَ جِي.
3
مَٿي مَنجھانِ مِينهُن، پَسو! پاڻيءَ جئن وَهي؛
مُون ڀانيو نِينهُن، ڄِڀِيُون ڄيري سَندِيُون.
4
منجھان مُنهنجي رُوحَ، جي وَڃي ساڄَنُ وِسِرِي؛
ته مَرُ لَڳي لُوهَ، ٿَرَ ٻاٻِيهو ٿِي مَران!
5
پَهِي ڪامَ پِڃاءِ؛ اَمَڙِ! مُنهنجي آسِري؛
ڏيئِي لَتَ چَرخي کي، پُوڻِيُون پاڻيءَ پاءِ؛
ڪَتِـيُمِ جنهِين لاءِ، سو ڪوهِيارو ڪيـچِ وِيو.
6
کوءِ هاڙهو! ٻَنِ هوتُ! کوءِ پُنهون، ٻَنِ پِرِيَتَڻو!
مادَر! مُون مَوتُ، پَسَڻان پرائيو.
7
کوءِ ٻولِي! ٻَنِ ٻَروچُ! گھورِي ذاتِ جَتَنِ جِي!
مُون کي چَئِي "لوچُ"، پيهِي وِيا ڇَپرين.
8
جِئن جِئن تَپي ڏِينهُن، تِئن تِئن تاڻي پَنڌَ ۾؛
ڪو آڳانجھو نِينهُن، ٻانڀَڻِ ٻاروچَنِ سين.
9
جان جِئَين تان جَلُ، ڪانهي جاءِ جَلَڻَ ري ؛
تَتِيءَ ٿَڌِيءَ هَلُ، ڪانهي ويلَ وِهَڻَ جي.
10
تَتِيءَ ٿڌِيءَ ڪاهِ، ڪانهي ويلَ وِهَڻَ جي؛
مَتان ٿِئي اُونداه، پيرُ نه لَهِين پِرينءَ جو.

وائي
شاديءَ جو سِينگارُ، آيَلِ! مَرَڪُ مُنهِجو مُون پِرِين.
آهي ڳَههُ ڳِچِيءَ جو، ڏِئي هالورا هارُ؛
آهي اُگھاڙيِن کي؛ جانِبَ جو جنسارُ؛
آهِئين کاڄُ بُکِيَنِ جو، تُون تان طَعامُ تيارُ؛
اَعليٰ اَڇو عِيدَ ۾، دوسِتاڻو دِيدارُ؛
حُسۡنَ هوتَ پُنهونءَ جي، ڪَڪورِيو ڪوهِيارُ؛
سُڃَ ڪَيائِين سُرَهِي، واسِيائِين وَڻِڪارُ؛
ڇَپَرَ ڇاٽُون مُڪيُون، عَطُرُ ٿِيو آوارُ؛
ڪوڙيـين ٿِيا ڪيترا، نالي تان نِثارُ؛
سَدا صلابَتَ جِي، گولِي گِرِفِتارُ؛
گھورِيان گَھرُ گِھٽِيءَ تان، اَچي جِئان آڌارُ؛
اَدِيُون! عَبۡدُاللَطِيفُ چئي، مِليو مُون مَنَٺارُ.

داستان ٽيون
1
ڪو گُھمندي گھورُ، آيُمِ ٻاروچَنِ جو؛
ڇَڏِيندِيَسِ ڀَنڀورُ، هِنئون هِتِ نه وِندُري.
2
ڀَنڀورَجَنِ سُکَنِ، مُون کي ساٿان کارِيو؛
هاڻي ساڻُ ڏُکَنِ، تان ڪِي ڏُونگَـرَ ڏورِيان.
3
ڀينَرُ! ڀَنڀوران، ڀَڄو تان اُبَهو؛
اَڳي اِنَ ماڳان، سَرَتِيُنِ سُورَ پِرائِيا.
4
ڀينَرُ! هِنَ ڀَنڀورَ ۾، دوزَخَ جو دُونهون؛
سَوارو سُونهون، پُڇِي پُورِجِ، سَسُئِي!
5
ڀَنڀوران اُجاڙُ، سَرَتِيُون! سَکَـرُ ڀانـئِيان؛
مُون سين تنهن پَهاڙُ، ڏُکان هَڏِ نه ڏوريو.
6
اُجاڙان ڀَنڀورُ، سَرَتِيُون! سَکَـرُ ڀانـئِيان؛
آرِياڻِي اَتورُ، ڏِٺُمِ جِتِ اکينِ سان.
7
ڀُـلِيو سَڀُ ڀَنڀورُ، جو پُٺِيءَ هوتَ نه هَليو؛
شَهرَ سُڃاتو ڪِينَ ڪِي، آرِياڻِي اَتورُ؛
ماڻِيو تنِين مورُ، ديکِيو جنِين دِلِ سين.
8
بُرو هو ڀَنڀورُ، جو آرِياڻِيءَ اُجارِيو؛
لاٿو سَڀَ لوڪَ تان، هاڙهي ڌَڻِيءَ هورُ؛
ڇورِيُون ڇُرَڻُ سِکـيُون، پُنهون ڪَيائُون پورُ؛
آيو سو اَتورُ، جنهن ڏُکيُون ڏِکَ وِهارِيُون.

داستان چوٿون
1
لَڄايا مُونهان، ساجُھرِ تي سيڻَ وِيا؛
پِيَنِ ڀَنڀوران، سُڌِ مُنهنجي ذاتِ جي.
2
آئُون جي هُيَسِ هَڏُ، اَدِيُون! آرِيچَنِ جو؛
ساٿَ لَڏِيندي سَڏُ، هُوندَ ڪوهِيارا ڪَرِينِ مُون.
3
هُيَسِ جي سِياءِ، ته ڪَيُمِ ڏُکُ ڏيرَنِ تي؛
اَدَبَ وچان اُنِ سين، ڳالھِ نه ڪَيَمِ ڪاءِ؛
ذات مُنهنجِي، ماءِ! ڪَچو ٿِي ڪيچيُن کي.
4
ساٿِي توءِ هَلَنِ، پَٿَرِ جي وارَ ڪَرِيان؛
جيڪُسِ ٻاروچَنِ، ڪو ڏِ ٺو عَيبُ اَکينِ سين.
5
ساٿِيُن سَئِين نه جاڳِين، پوءِ ڪُڄاڙِيان روءِ؟
اِيَ پَرِ ڪُپَرِ هوءِ، جئن هُو سانگِي، تُون سُمَهِين.
6
مُون سَڏِيندي سَڏڙا، ساٿِي سَڏُ نه ڏِينِ؛
وِلَهِيءَ جي وَٿاڻَ تي، توڏَ نه تنوارِينِ؛
هيڏا هاڃا ٿِينِ، بُري هِنَ ڀَنڀورَ ۾!
7
ڪَهان، تان ڪيچانَ پري! وِهان، تان وَٽِ مُون!
ڀُـلِي ڏورِيَمِ ڀُون، عَبَثُ آرِيءَ ڄامَ کي.
8
ڪَهان ته ڪيچان پَري! سُمهان تان سِرَ هيٺ!
ٻاروچي سين ڏيٺِ، جيڏِيُون! جيهِيءَ پَرِ ٿِي.

وائي
هوتَ! هوتَ! اي هوتا! ڏِيَندِيس ماهُ مِرُنِ کي؛
آئُون جَرا جِيُّ ڪَري.
ڏيئِي باهِ ڀَنڀورَ کي، آئُون آيَسِ تو ڳَري؛
آرياڻِي پُنهونءَ ري، مُون کي، سَرِتِيُون! تان نه سَري؛
جَنڊِي پايو جانِ ۾، ڏُکِي ڏُکَ ڏَري؛
آءُ اوراهُون، سَپِرِين! وَڃُ مَ، پِيَّ! پري؛
مُون ڏِٺِي، مُون وِسَهو، وِرچِي تان نه وري؛
ڏُکِيءَ جي ڏيکارِئين، ڌاران مُنهَن مَري؛
پيالي پِرِيُنِ جي، موهِيَسِ ميٺَ ڪَري؛
آرِيءَ جي عِشقَ جِي، مُون کي اَندَرِ آڳِ ٻَري؛
توکي توءِ نه ڇَڏِيان، جي وَڃان ڀُونءِ تَري؛
ڌَڙُ وِجَھنديَس ڌُوڙ ۾، مَٿو ڌارَ ڌَري؛
هَلَڻُ سُڻِي هوتَ جو، ڏُکِي، پَسُ ڏَري؛
پِرِين! کَـڻِـجِ پانهِنجِيُون، اَکِـيُون ٻاجَھ ڀَري؛
اَدِيُون! عَبۡدُاللَطِيفُ چئي، مَنَ ڪا مَهرَ ڪَري.

داستان پنجون
1
ليڙَنِ لَنگِھ لَسَ، مانباڻِيان مَٿي وِيا؛
وَ ٺِي وَرُ واٽَ ٿيا، پُنهون ڄامُ پَهَسَ؛
هُئا وَڏِي وَسَ، ٻاروچا ڀَنڀورَ ۾.
2
ڇِپُون ڇَپَرَ کَٽَي، پَهَڻَ پَٿَراڻِـيُون ڀانئِيان؛
جتي رَهان راتِڙِي، مِرُون مُنهنجا مِٽَ؛
سيڻَنِ جِيءَ سَهَٽَ، ڏُونگَـرُ ڏولِي مُون ٿِيو.
3
مُسافِرِنَـئُون، ماءِ! وِرِه وِهايُمِ وِتَرو؛
اَچِي ٿِـيَمِ اوچتِي، تن سانگِـيُنِ سين ساڃاءِ؛
جِيجان! جَھلَ مَ پاءِ، هِنئون هوتَ هَڻِي وِيا!
4
ڪِيئن اَڙايُءِ پاندُ، پلؤ پَرَڏيهِيُنِ سين؟
مَتِيُون مُوڙهِيُءِ، سَسُئِي! ڪَيُءِ ڪوهِيارو ڪانڌُ؛
رُلِي! ڀانئِيُءِ راندِ، ٻانڀَڻِ! عِشقُ ٻَروچَ جو!
5
مُنهنجو پاڙِيچَنِ، ڪَچو ڪونه ڍَڪِيو؛
پاسي چَڙهِي پُنهونءَ جي، ذاتِ سَلِتِي جَنِ؛
تيلان ٻاروچَنِ، نِڌَرِ ڇڏِي نِنڊ ۾.
6
حُسيـنِيءَ جِي هاڪَ، مادَرِ! مارِي آهِيان؛
ڏِينهان ڏورَڻُ ڏُکَ سين، راتِيان چِڪَنِ چاڪَ؛
ڊِڄان ڀَرِ فِراقَ، مَتان پوئِمِ پِرِينءَ سين.
7
جيڪِي فِراقان، سو وِصالان نه ٿِئي؛
اَچِي اوطاقان، مُون کي پِرِيُنِ پَري ڪَيو.
8
ڦِرِي آءُ، فِراقَ! مُونکي وِصالان وِچُ پِيو؛
جي ٿي چِڪِيَمِ، سي پِرِينءَ گڏجِي پُورِيا.

وائي
پُنهون پَريشانُ، ٻَرِ! ٻَرِ! نڪو خانُ نه مانُ؛
هيءِ! هيءِ! حالُ مُنهِنجو.
مُونکي بُکَ بوتَنِ جي، ناقي ڀانئِيان نانُ؛
شَهرُ صَحرا ڀانـئِيان، مُون ليکي مَيدانُ؛
رُئان ٿي رُڃُنِ ۾، آرِيءَ لَءِ عُرِيانُ؛
پِٽِيان مُنهُن پَسَڻَ لَءِ، هِتي ٿِي حَيرانُ؛
آهي آرِيءَ ڄامَ جو، مُون کي ڪارِي ڪانُ؛
ديوانِيءَ کي دِلِ ۾، سُورَن جو سامانُ؛
وِجِھجِ پِڪَ پينارِ تي، پِرِيَمِ! کائِي پانُ؛
ڪَڏهِن ٿِيندو ڪيچَ ۾، مُٺِيءَ جو مَڪانُ؟
آهِئين، عَبۡدُاللَطِيفُ کي، اَڳيان تُون اَڳوانُ.

داستان ڇهون
1
آيا آسَ ٿِيامِ، ٻاروچا ڀَنڀورَ ۾؛
پَسِي پَهَرَ پُنهونءَ جِي، نَنهَن سِيئن نيڻَ ٺَرِيامِ؛
گُوندَرَ وِسِريامِ، سُکَنِ شاخُون مُڪِيُون.
2
ڏيکارِيُسِ ڏُکَنِ، گُوندَرَ گَسُ پِرِيُنِ جو؛
سُونهائي سُورَنِ، ڪِي هيڪاندِي هوتَ سين.
3
سَؤ سُکَنِ ساٽي ڏِيان، سِرُ پڻ ڏِيان سَٽِ؛
جي مُون مِڙي مَٽِ، ته وِرِهُ وِهايان هيڪِڙو.
4
سُورَنِ سانگھارو، ڪَڏهِن تان ڪونَ ڪَيو؛
آيَلِ! اوڀارو، ٻاڙوڌو ٻوڙَ وَهي.
5
لَڳُمِ ٻاڻُ ٻَروچَ جو، ڪَرَها ٿِيا قَضاڪَ!
اَهُکِي جا اُٺَنِ کي، سا مَيَنِ پوءِ مَ ماڪَ!
اَکَڙِينِ خوراڪَ، پَسَڻُ پَرڏيـهِيُنِ جو.
6
ڏُکويُون ڏيهان، جيڪُسِ لَڏي ويئِيُون؛
هاڻي ڪِنِ مُلان، پُڇان پِرِيُنِ خَبَرُون؟
7
مُٺِ مُٺِ سُورَنِ سڀڪنهِين، مُون وٽِ وَٿاڻانِ؛
ڀَرِيُون ڪَيو ڀُڻانِ، وَيا وِهائُو نِڪري.
8
ڀِيڙي ڀِيڙي ٻَنڌُ، سُورائِتِي! سَندِرو؛
ڪيچَ اَڳاهُون پَنڌُ، مَتان لَڪَنِ سين لَڳِي مَرِين!
9
ڏُکَ سُکَنِ جي سُونهَن، گھورِيا سُکَ ڏُکَنِ ري!
جنِين جِيءَ وِرُونهَن، سَڄَڻُ آيو مان ڳَري.

داستان ستون
1
پُڇَنِ سي پَسَنِ، جڏهن پِرِينءَ کي؛
ڏورِيندِيُون ڏِسَنِ، اَڱَڻَ عَجِيبَنِ جا.
2
پُڇيو ئِي، تان پُورِ؛ ناتَ پُڇَڻُ هوءِ مَ پِرِينءَ کي؛
ڏورَڻَ وارِيُون ڏُورِ، هَڏِ نه آهِينِ هوتَ کي.
3
ڏورِيان، ڏورِيان، مَ لَهان! شالَ مَ مِلان هوتَ!
مَنَ اَندَرِ جا لوچَ، مَڇُڻِ مِلَڻَ سان ماٺِي ٿِئي.
4
آئون ڏورِيَنءَ، شالَ م لَهَنءَ! پِرِين! هُئين پَري!
هَڏِ نه ساهَ سَري، تَنَ تَسَلِّي نه ٿِـئي!
5
ڇَڏِيَمِ حُجَّ هَلَڻَ جِي، چَکِيَمِ چاڙهِيڪا؛
اَدِيُون! آڙِيڪا، هِنئڙي پِيَمِ هوتَ سين.
6
جيڪا ڪَندي سَنگُ، مُون جئن ٻاروچَنِ سين؛
اَنگُنِ چاڙهي اَنگُ، رُئندِي سا رَتَ ڦُڙا.

داستان اٺون
1
آتَڻُ اورانگھي وِيا، آئون ٿي مَران، ماءِ!
پِٿُون ٿِيندِيَس پيرَ تي، 'هَيءِ! هَيءِ!' ڪَري هاءِ!
جِئڻُ مُون نه جڳاءِ، پِرِيُنِ تان پاسو ڪَيو.
2
ڄاڻِي جي ڄاتومِ، ته پوندو فلۡق فِراقَ جو؛
اَکَـرُ اِرادَتَ جو، ڌُريائين ڌوتومِ؛
پوءِ تان ڪونَ ڪَيومِ، هُوندَ ڪَشالو ڪيچَ ڏي.
3
دُکائِيندِي دُونهَڙا، مُنڌَ! سيڻانِي وَڃُ؛
پِرِياڻونِ مَ ڀَڃُ، ساٿُ چَڙهَندو لَڪِيين.
4
ڇِڄ مَ قَطاران، ساٿُ چَڙهَندو لَڪِيين؛
مَڇُڻِ ٿِئين پُئان، وَڳَ واٽَ ئِي نه لَهِين.
5
پُڇِيوئِي جان دوستُ، تان پاسي ڪر پَرِهيزَ کي؛
جنِين ڏِٺو هوتُ، تن دِينَ سَڀيئي دُورِ ڪيا.

وائي
مُون کي ڇَپَرِ مَ ڇَڏيجا، ٻاروچا! پَلَئ لَڳِي آهِيان.
ڇورِي ڇِنِي آهِيان، نِينهُن نِباهي نيجا؛
ڇورِي ڇَڏي ڇَپَرين، ڪيچِي! ڪِيمَ وَڃيجا؛
پُنهون مُنهنجو آن سين، ساٿُ سلامَتَ نيجا.
مون تان وَڙُ وِڃائِيو، اَئِين پنهنجو وَڙُ ڪَريجا؛
جوڳِيڪو ويسُ ڪَري، سِگَھڙِي سارَ لَهيجا؛
آرِياڻِي! عَبۡدُاللَطِيفُ چئي، مُون تي وَهِلو وَرُ ڪَريجا.

داستان نائون
1
ڪاتِيءَ تان نه ڪَنهِين، مَنُ وِجُھلَڻَ وَڍِيو؛
ماريَسِ سُورَ تَنهين، جو نه جِئاري، جيڏِيُون!
2
جِئ مُنهنجو جَنِ، اَنگڙِيارو وَڍِيو؛
پُڄاڻا پِرِيَنِ، سِبان، سَڄو نه ٿِئي!
3
رو، وِسانئي راندِ، پَہَ پَرُوڙِجِ ساٿَ جا؛
هوتَنِ سين هيڪاندِ، هُيَمِ ٻاٽي ڏِينهَڙا.
4
رُئَڻُ ۽ راڙو، مُون نِماڻِيءَ جي نِجُھري؛
ڪُٺَلِ کي قَلبَ ۾، قُرب جو ڪاڙهو؛
هوتَنِ لَءِ هاڙهو، رِجائِيندِيَسِ رَتَ سين.
5
روئِي ڪَندِينءَ ڪوهُ؟ هاڻي ڪو هوتُ وَري؟
جيڏيُون! جيڏوئِي ڪَيو، ساڻُسِ سيڻَ سِتوهُ؛
ڊوهِي اَٿيان! ڊوهُ، مَتان ڪا مُون سين ڪَري!
6
کاڻِيءَ مَ کانيو، مُٺِيءَ مَنگُر مَ ڏِيو؛
هيڪَرَ اُجھايو، ڏيئي ٻُرَ لُهارَ جِئن.
7
تُون جي ڪالَھ مئِي، ته ڪالَھ ئِي گَڏِينءَ پِرِينءَ کي؛
ڪَڏَهن ڪانَ سُئِي، ته ڪا سَگِھي گَڏِي سَڄَڻين.
8
اَڳي پوءِ مَران، مَرُ مَران مارَڳَ ۾!
مَٿي پوءِ پِرِيان، خُونُ مُنهنجو جيڏِيُون.
9
مَرُ، مَٿا ڏيئِي، پُنهونءَ ڪارَڻِ پَٻَ ۾؛
ته سَرَتِيون سڀيئِي، واکاڻِينِئِي ويٺِيُون.

داستان ڏهون
1
واڪِيو واڪِيو وِک، پاٻوهِيو پيرُ کَڻي؛
سي نه چَڙَهندِيون ڏِکَ، موڙي پيرُ، مَرَن جي.
2
وِجُھ وَڌَندِي وِکَ، مَڇُڻِ لِکَ لَکائِيين؛
ڏُکُ تِنين کي ڏِکَ، حُبُّ جنِين کي هوتَ جو.
3
واڪو هَڏِ مَ لاهِ، سَڏَنِ مَٿي سَڏَڙا؛
مانَ تُنهنجِي ڪاءِ، سَڳَر ۾ سارَ ٿِئي!
4
سُورَنِ سانڍيـياسِ، پُورَنِ پالِي آهِيان؛
سُکَنِ جي، سَيَّدُ چئي، پُکي نه پِيياس؛
جيڪسِ آئُون هُياسِ، گُرِي گُوندَرَ وَلِ جي.
5
ڪِينهي طالِبَ تاتِ جا، نه ته آهي تاتِ تِيارُ؛
ڏورِيان پيو ڏُڪارُ، گھورِندَڙَ کَڻي وِيا.
6
ڪنهن جنهن نِينهَن نَنڌاهُ، جي مُون واجھائِيندي نه وَرو؛
جيڪِي مُئي ڪنداهُ، سو جانبَ! ڪَرِيو جِئري.
7
مَتان ٿِئين مَلُورُ، ڪِينَ اَڳاهون آهِيان؛
ڏِسَڻَ ۾ ڪَرَ ڏُورُ، حَدَ ٻِنِين جِي هيڪِڙِي.

داستان يارهون.
1
جِئن اُتُنِ آرِيءَ ڄامَ، اُئَن تان اوٺِيُنِ نه ڪَيو؛
ٻڙڪِي ٻاهَرِ نِڪِتِي، گاذَرِ مَنجھان گامَ؛
ساهُ ڏِنائِين سامَ، سُتِي سَڳَـرَ پَٽِيين.
2
لَڪِيُون! آن لَڳا، ڪي پلَءَ پانڌِيَڙَنِ جا؟
توهان گَھڻيرو، ماءِ! رُوندا اُوءِ رَتُ وِيا.
3
ڏوٿِيُنِ چَيُسِ "ڏُورِ، ڪيچُ اَڳاهُون پَنڌُ ٿِيو"؛
پاڻا چَڙهِي پُورِ، وِکَ وِڌائِين وِتَرِي.
4
سَسُئِيءَ جِي سِرِيءَ سان، ڪيچَ ڌَڻِي ڪانڌِي؛
پَسَڻَ ڪارَڻِ پِرِينءَ جي، مُنڌَ هُئِي ماندِي؛
لَڪَنِ تان لَطِيفُ چئي، آرياڻِيءَ آندِي؛
پُنهونءَ پيراندِي، نِماڻِيءَ نَصِيب ٿِي.
5
هَيءِ ٿو وڃي هوتُ، آئُون ڪِ اَڳَـڀَرِي ٿِيان؛
مَتان چوءِ بَلوچُ، "ڪَمِيڻِيءَ مان ڪِينَ ٿِيو".
6
ڪَمِيڻِيُنِ هَٿان، ٿينِ مُورائِين مَدِيُون؛
تُون ڪَر پاڻَ وَڙان، موٽُ سَٻاجھا سُپرِين!
7
نَڪِي ٿِيان سَڱَ ۾، نَڪِي سڱِيڻِي؛
آهِيان ڪَمِيڻِي، ذاتِ ٻَروچِيءَ نه جُڙان.
8
ڪيـچِ مَ خَبَرَ هوءِ، هِنَ مُنهنجِي ذاتِ جِي!
مَتان پُنهونءَ پوءِ، لَڄَ مُنهنجِي لوءَ ۾!

داستان ٻارهون
1
ڏِٺان جي ٻَروچُ، مُون جئن هوتُ اَکينِ سين؛
مُون کي چَيان "لوچ"، پاڻا پيٺِيُون ڇَپَرين.
2
'ووءِ! ووءِ!' ڪَندِي وَتُ، مَڇُڻِ 'ووءِ!' وِسارِئين!
پاڻِي هار مَ پَڌِرو، روءُ مَنجھان ئي رَتُ؛
صَبُرُ وڏو سَتُ، سِگھا ميڙي سُپِرِين.
3
ماٺِ ماريندِيَءِ پِرِينءَ جِي، مَڇُڻِ، رُئِين رَت!
ڇورِي! ڇَڏِ مَ سَتُ، هِمَتَ هوتُ وِڃائِيو.
4
جَڙَ جِئري جن سين، مُئي پڻ سين تَنِ؛
جي هِتِ نه هوتُ پَسَنِ، سي ڪَنهن پَرِ ڪيـچِ پَسَندِيُون؟
5
اَوجَھڙِ وَتان آنءُ، ٻِيُون سَڀِ سَڳَرِ ساٿَ جي؛
جا نِينهَن ڳِنهَندِي نانءُ، سا مُون جِئن پَوندِي مامِري.
6
ٻَڌو ڪَنهن ٻَنڌاڻِ، هِنئڙو هوتاڻِيءَ سين؛
ڪا جا پِييَسِ ڪاڻِ، نِبيرِيانسِ، نه نِبِري!
7
ڏُونگَـرُ ڏَنا نُوڻِ، مُون پارِکُو پُڇِيا؛
هيڪِليُون هَلَنِ جي، سي تاڪُنِ سَندِي تُوڻِ؛
اِي اَهُکِي ڀُوڻِ، سُونهَن رِءَ نه سُٿِرِي.
8
لَکين لوڙائُو، سَهَسين آهِنِ سُڃَ ۾؛
بَرَ ۾ بورائُو، کَڻُ، پِيادِي! پاڻَ سين.
9
نِينهَن مَ نالو ڳِنُّ، پِرِيَتَڻي پيرَ ٻِيا؛
سُورَن ساڻُ مَ ڇِنُّ، وِرهُ وِهائجِ وِتَرو.
10
سَڄَڻُ ڏِٺو جَنِّ، تن ڳِچِيءَ سِرِ ڳَہُ ڪَيو؛
ٻِيُون ڪوهُ ٻُجَھنِّ، قَدُرُ ڪِيمِيا اِنَ جو؟
11
هارِي! هِنئون مَ لوڏِ، سُکَنِ پَوَندِينءَ، سَسُئِي!
ڪوهِيارو تو ڪوڏِ، اَچي ڪَرَهَ قَطارِيو.
12
حُسيـنِي حُسينَ لَءِ، بِيبِيءَ پاڻَ چئِي؛
تهان پوءِ ٿـئِي، خَبَرَ ٻِي خلقَ کي.